Зошто во вториот век христијаните ја испуштале молитивата на Исус: „Оче прости им, не знаат што прават!“

Барт ЕРМАН

Во мојот претходен пост истакнав дека се чини дека писарите ги менувале текстовите од Новиот завет на начин што го одразува растечкото антиеврејско чувство во раните христијански векови. За мене, најинтригантен пример за ова е молитвата што Исус ја кажува од крстот во Евангелието според Лука (и никаде на друго место во Новиот завет): „Оче прости им, не знаат што прават.“

Во една статија од пред многу години што ја нареков „Текстот на евангелијата на крајот на вториот век“ веќе пишував за овој стих од Евангелието по Лука.

Трудот е напишан за колеги научници, но решив да продолжам и да го вклучам овде. Но, додадов неколку објаснувачки коментари во [загради] за технички поими и идеи кои не се такви што можете да ги чуете во разговор со вашиот сосед.

Еве го релевантниот дел од поглавјето за стихот.

Ако нашите литературни извори воопшто се водич (што е тековно и сериозно прашање, но барем меѓу книжевната елита – како што се нашите анонимни писари – тие сигурно се од одредено значење), крајот на вториот век бил време на жестока полемика на христијаните против Евреите и сите за кои тие се залагаа. Ова беше време кога книжевните напади на христијаните против Евреите станаа жестоки, кога авторите како „Барнаба“ можеа да тврдат дека Евреите исповедале религија на заблуда од времето на Мојсеј, дека тие секогаш погрешно ги толкувале своите свети писма и така погрешно го протолкувале нивниот однос со Бог, што Стариот завет всушност не бил еврејска, туку христијанска книга; кога полемичарите како Јустин можеа да тврдат дека обрежувањето не е знак дека Бог ги избрал Евреите за свој народ, туку дека ги издвоил за посебна казна; и кога проповедниците како Мелито можеа да посветат цели проповеди за да се расправаат против Евреите како убијци на Христос, вмешувајќи ги во убиството на Бога. Тоа, во голема мера, не беше среќен период за еврејско-христијанските односи. И влијанието на полемиката се почувствува врз транскрипцијата на раните христијански текстови.

Познатиот Кодекс Безае [означен како ракопис Д; иако е од околу 400 н.е., се чини дека отелотворува форма на текст од најмалку вториот век] е еден од нашите најрани ракописи што ја изостави молитвата на Исус од крстот во Лука 23:34: „Оче прости им, не знаат што прават“. Навистина има убедливи причини да се мисли дека стихот е оригинален и дека неговото исклучување дошло како резултат на полемиката од вториот век против Евреите (пократкиот текст е веќе пронајден во почетокот на третиот век во P75). Стихот [кој се наоѓа само во Лука] совршено се совпаѓа со самиот Лука кој го прикажува Исус како смирен пред неговата смрт со целосна контрола врз себе, повеќе загрижен за судбината на другите отколку за него; [и] го покажува Исус во молитва, што е карактеристичен акцент за Евангелието по Лука, одамна признат; самата молитва го отелотворува мотивот на „незнаење“, поим што се користи низ Делата на Лука за да се објасни незаконското погубување на Исус.[Овој претходен аргумент има за цел да покаже дека е веројатно дека самиот Лука го напишал стихот, дека тој не потекнува од писар кој го вметнал во текстот.]

Згора на тоа, кога се преминува од суштински кон транскрипциски аргументи, станува сосема јасно дека овде има убаво спојување на веројатности. [За ова ќе биде потребно малку време да се објаснува. Основна приказна: „внатрешната веројатност“ прашува дали стихот веројатно бил или не бил напишан од самиот автор, врз основа на неговата теологија, вокабулар и стил: штотуку одговорив на прашањето како ДА. Тоа значи дека стихот најверојатно доаѓа од Лука, а не од некој подоцнежен писар. Следното прашање е веројатноста за транскрипција, која прашува – независно од прашањето дали е веројатно авторот да ја напишал – дали е поголема веројатноста да е *внесена* или *испуштена* од некој од препишувачите? Таму барате да видите што веројатно би сакале да направат писарите со текстот. Ако доказите и за внатрешните и за транскрипционите веројатности укажуваат во иста насока, тогаш имате силен аргумент]

Прашањето што треба да се постави, се разбира, е дали би било поверојатно дека стихот е додаден или изоставен од тие што го препишувале третото Евангелие. Оние кои сметаат дека стихот е отпосле додаден, се повикуваат на Дела 7:60 [тука првиот маченик Стефан му се моли на Бога неговите џелати да бидат помилувани. Бидејќи книжниците веројатно не би сакале Стефан да биде попростлив од самиот Исус, книжниците можеле да го вметнат стихот во Лука за да покажат дека и Исус се молел за прошка за своите џелати?].

Оваа позиција има изглед на веродостојност, но треба да се истакне дека самиот Лука се потрудил да создаде паралели меѓу Исус во Лука и апостолите во Дела, како што ќе покаже секоја внимателна книжевна анализа [т.е., истиот автор ги напишал и Евангелието по Лука и книгата Дела; и самиот тој создава бројни литературни паралели помеѓу она што се случува со Исус во Евангелието и она што се случува со неговите следбеници во Дела]. Навистина, извонредните сличности меѓу Исус и Стефан доаѓаат од перото на Лука. Она што е особено впечатливо во оваа врска и кажува за текстуалниот проблем на Лука е дека кога Лука создава паралели меѓу Исус во Евангелието и неговите апостоли во Дела, тој го прави тоа без да привлекува прекумерно внимание на тоа [т.е. да речеме, тој едноставно не го повторува во Дела дословно, она што веќе го кажал за Исус во евангелијата; книжевните паралели секогаш ги наведува со различни зборови].

Спротивно на ова, се знае како дека работат книжниците. Писарските хармонизации вклучуваат збор до збор. Меѓутоа, молитвата во Лука 23:34 не е такво нешто. Ако некој писар го создал текстот за да го усогласи поблиску со Дела 7:60, дали кореспонденцијата не би била вербална? Ако е тешко да се замисли стихот да е измислен од книжници од вториот век, можеме ли да наведеме причини зошто тие сакаат да го изостават? Во својот контекст, Лука, се чини дека молитвата се однесува [не на римските војници кои штотуку го направиле делото, туку] на еврејските водачи кои во своето незнаење предизвикале Исус да биде распнат. Но, првобитното значење на стихот е. од мало значење за разбирање на активностите на книжниците; Транскрипциското прашање [т.е. прашањето зошто писарот го сменил текстот кога го препишувал] не вклучува што значел текстот за Лука, туку што значел за книжниците кои го манипулирале текстот. И тука сме на уште подобри основи. Зашто, од светоотечките дискусии знаеме дека стихот обично се сметал за Исусовата молитва за Евреите. Барем така е разбрано во најраните извештаи за неговото изложување што ги имаме, веќе на почетокот на третиот век од Ориген и авторот на Дидаскалија.

Меѓутоа, многу христијани во вториот век биле убедени дека Бог не им простил на Евреите за она што му го направиле на Исус. Ова е очигледно, на пример, не само во полемиката на Мелито спомената погоре, туку и во широко распространетата идеја дека уништувањето на Ерусалим околу четириесет години по смртта на Исус било манифестација на Божјиот гнев против нив: Евреите го отфрлаат Исус што води до нивно отфрлање од Бога.

За книжниците кои го делеле ова мислење, може добро да се замисли збунетоста што ја создала Исусовата молитва во Лука 23:34. Како можел Спасителот да побара од Бога да им прости на Евреите? И ако веќе го сторил тоа, зошто не бил слушнат? Многу е подобро да се изостави стихот — како што изгледа дека направиле христијанските книжници, почнувајќи барем од крајот на вториот век.