Ужасни слики кружат на интернет по ослободувањето на затворот Седнаја во сирискиот главен град Дамаск, комплекс изграден на пет ката длабоко под земја.

На нив се гледаат изгладнети луѓе. Други стојат во пренатрупани ќелии. Многу затвореници не можат да се движат и мора да бидат изведени од затворот.

Ослободителите ја снимиле и просторијата во која луѓето, очигледно претрпеле тешки психички последици по мачењето, клекнуваат и лелекаат во полумрак. Пронајдени се и телата на бројни лица убиени при тортурата. Во друга просторија има купишта чевли. Според пишувањата на медиумите, само во овој затвор на денот на ослободувањето имало неколку илјади луѓе.

Според извештајот на организацијата за човекови права Амнести интернешнал, во овој затвор во периодот од септември 2011 до декември 2015 година без судење биле егзекутирани до 15.000 луѓе.

На социјалните мрежи, некои корисници повлекуваат директни паралели со нацистите, особено со СС офицерот Алоис Брунер, кој побегнал во Сирија во 1945 година. Брунер бил еден од најважните соработници на Адолф Ајхман, одговорен за прогонот, протерувањето и депортацијата на шест милиони Евреи, пишува Дојче веле.

Сепак, Брунер не бил единствениот член на СС или Вермахт што нашол засолниште во Сирија, вели Нура Чалати од Центарот за модерен исток Лајбниц во Берлин. „Многу од нив беа директно ангажирани во командата на сириската армија со едногодишни договори, каде што ја советуваа армијата и военото разузнавање.“

Документите покажуваат дека командата на армијата била особено заинтересирана за нив бидејќи немале државјанство, дошле од земја без (многу) колонијална историја, а освен тоа имале активно воено искуство и учествувале во прогонот на Евреите. „Тие беа ценети поради нивното практично искуство“, вели Чалати, која ја истражува врската помеѓу тајната служба на ГДР (Штази) и сириското разузнавање.

Алојз Брунер, кој бил осуден на смрт во отсуство во Франција во 1953 година, дошол во Сирија во 1954 година под лажен идентитет. Наскоро, според израелскиот историчар Дени Орбах во неговата книга „Бегалците“, за нацистите во бегство, Брунер се вклучил во шверц на оружје од Запад во арапските земји.

Шефот на една од сириските тајни служби во тоа време го уапсил Брунер во 1959 година под обвинение за шпионажа и му се заканил со доживотен затвор. Тогаш Брунер го открил својот вистински идентитет и се ставил во служба на сириските разузнавачки агенции.

Во следните години ги обучувал нивните офицери за контраразузнавање и техники на испрашување. Неговите курсеви ги посетувале познати шефови на сириските тајни служби, како генералот Али Хајдар, кој беше водач на специјалните единици 26 години, Али Дубса, шефот на контраразузнавањето и Мустафа Тлас, министер за одбрана на подоцна режимот на Асад, кој беше одговорен за задушувањето на бунтот на Муслиманското братство во Хама во 1982 година, со 30.000 жртви.

Еден од елементите на тортура што до неодамна ги користеше режимот на Асад била т.н германска столица, на која на жртвите им бил скршен р’бетот. Повремено се сугерираше дека Брунер бил неговиот пронаоѓач. Можно е, пишува Орбах, но не е докажано. Сепак, тој „помогнал да се создадат софистицирани инструменти за мачење“. Затоа е можно, заклучува Орбах, тој да бил вклучен и во развојот на „германската столица“.

Диктаторот Хафиз ал-Асад, на власт од 1970 година, имал голема корист од знаењето и богатото искуство на Брунер. „Тој знаеше да собира и користи информации, како да манипулира со луѓето и разбираше што е суштинско во активностите на тајните служби“, пишува биографот на Брунер, Дидие Епелбаум („Алоис Брунер. Несомнена омраза“). „Тој знаеше повеќе од кој било сириски офицер. Затоа беше клучен во реструктуирањето на разузнавачката служба.“

Благодарение на неговата „вештина“, Брунер се задржа во највисоките кругови на политичкиот естаблишмент, изјави истражувачкиот новинар Хеди Ауиџ за радио станицата Франс Интер во 2017 година. „Договорот беше: заштита во замена за нацистичкото знаење. Брунер ја обучуваше „нацистичката“ тајна служба, а тоа беше првиот круг околу Хафиз ал-Асад“, рече Ауиџ, кој ги истражуваше последните години на Брунер, до неговата смрт во 2002 година.

Сепак, сириското раководство не се потпираше само на помошта на нацистичките бегалци. Ја користеле и помошта на Службата за државна безбедност на тогашна ГДР (Штази). Политички, ова се вклопи во логиката на Студената војна бидејќи Сирија во 1960-тите беше неврзана, но сè повеќе беше усогласена со Источниот блок под владеење на режим предводен од партијата Баат. Првите контакти на ова поле датираат од 1966 година, што се гледа од сириското барање, вели Нура Чалати.

Во Дамаск се интересираа за сѐ, од оружје до организација на тајни служби и политички институции. „Сепак, Министерството за државна безбедност на ГДР покажа воздржаност“, вели Чалати. Доказите се оскудни бидејќи ГДР ги уништи сите релевантни документи за време на колапсот на земјата во 1989 година.

Генерално, тешко е да се докаже директното влијание на нацистите или тајната полиција на ГДР врз Штази, резимира Нура Чалати. „Но, кога ќе го соберете сето тоа, ќе добиете слика што во голема мера одговара на она што го гледаме во Сирија денес“, додава тој. На пример, документите кои сега се откриени покажуваат колку бирократија имало во сириската тајна служба. „Ние го знаеме овој феномен од ГДР и Штази. Не можам да тврдам дека има директна причинско-последична врска, но овој феномен паѓа во очи“, забележува тој.

Во исто време, сириската тајна служба беше инструмент за репресија и тортура на режимот во Дамаск, одговорен за најлошото кршење на човековите права. Овој пристап повеќе личи на методите на нацистите и на Гестапо отколку на Штази. „Во основа, овде имаме режим и комплекс на тајни служби кои го комбинираат најлошото од двата света“, заклучува тој.