Во хоризонтот на современиот театар, името Никита Миливојевиќ е синоним за визија, посветеност и храброст во уметничкиот израз. Роден во Инѓија во 1961 година, овој српски режисер на Академијата за уметности во Нови Сад (каде студирал театар, филм, радио и телевизија), ја открива својата страст кон сцената и човечката драма. По ангажманот како асистент на факултетот и неколку документарни проекти за ТВ Нови Сад, Миливојевиќ се преселува во Белград.

Во текот на последните четири децении, неговите режии се изведувале освен во Србија и во Англија и Германија, Шведска, Италија и Турција, САД, Кипар, Словенија и Северна Македонија.

Претставата на Миливојевиќ „Бановиќ Страхиња“ беше прогласена за најзначајно театарско достигнување во 1990-тите според гласовите на српските театарски критичари. Сценарист и режисер е на играниот филм „Јелена, Катарина, Марија“, базиран на книгата „Њујорк, Белград“ од Душан Микља.

Од 2005 до 2009 година, Миливојевиќ го води Битеф театарот во Белград, а во 2023-та е именуван за уметнички директор на прочуениот БИТЕФ фестивал, каде неговата задача е да ја дефинира визијата и селекцијата на една од најзначајните сценски манифестации во Југоисточна Европа.

Во 2014 година, тој и неговите соработници го основаат Шекспировиот фестивал во Чортановци. Паралелно со тоа, како редовен професор на Академијата за уметности во Нови Сад, тој го формира новиот театарски кадар, пренесувајќи им го своето искуство и страст кон сцената.

Во своето творештво, Миливојевиќ вешто ги спојува класиката и современоста, од Шекспир и Ибзен, до Брехт и Молиер, но секогаш со силна актуелна порака. Неговите претстави зборуваат за времето во кое живееме, со јазик што ја надминува националната граница. За својата работа е добитник на бројни признанија, меѓу кои „Бојан Ступица“, повеќе „Стериини награди“ и „Наградата на Политика за најдобра режија“ на Битеф.

Грција меѓутоа, веќе со години е неговиот втор дом: таму создава неколку од своите највпечатливи претстави, како „Андерграунд“ (според филмот на Емир Кустурица) и „Плуто“ (од Аристофан), изведувани дури и на античките сцени во Епидаурус и Делфи, подвиг што ретко му успева на режисер од овие простори. Неговите инсценации на „Иванов“ и „Злосторство и казна“ во театарот „Аморе“ беа прогласени за театарски настани во Атина, а за „Три сестри“ ја доби наградата за најдобра режија во атинските театри.

Во февруари 2022 година пак, беше објавена монографијата „Никита Миливојевиќ – Се симнувам од тука“ од авторката Оливера Милошевиќ.

Што мислите дека Шекспир значи за современата публика на Балканот? Каква е улогата на Шекспир денес?

Ако подобро погледнеме околу нас, мислам дека лесно можеме да забележиме дека во нашата околина ги имаме Макбет и Ричард, Отело, Лејди Макбет, Лир… Тие се секогаш околу нас, само треба да ги видиме и да ги препознаеме. Јас лично познавам некои од нив. Секако, ги препознаваме во различни околности, но суштината е иста. Во таа смисла, речиси и да нема разлика помеѓу минатото и сегашноста. Костимите се менуваат, разните обичаи се менуваат, но под тоа секогаш постои она што е многу поважно, а тоа е животот и личноста во него. Во животот, работите се менуваат со голема брзина однадвор, но внатре во човекот се оди многу побавно и поинаку. Човекот е човек, и тој секогаш носи исти прашања, стравови, амбиции, желби, чувства… без разлика дали било пред двесте или триста години или денес. Шекспир зборувал токму за тие суштински работи, од најмрачните до највозвишените што ги носиме во себе, и поради тоа секое време и секоја нова генерација препознава нешто свое специфично во него.

Какво е чувството да се води еден од најголемите европски фестивали за современ театар, БИТЕФ?

Првото нешто што обично се кажува е дека тоа е „посебен вид чест и одговорност“… Ова е секако вистина, иако некако секогаш звучи како учтива изјава. Битеф треба да се гледа како историја на светскиот театар од втората половина на 20 век, каде што, меѓу другото, за прв пат беа откриени многу имиња кои сега се класици, како што се Гротовски, Боб Вилсон… Човек мора да има многу посебен став кон тој вид наследство. За жал, морам да кажам дека често го гледам вистинското значење на Битеф појасно кога сум гостин некаде во светот, на разни фестивали, на состаноци – отколку дома. Фактот дека оваа година, за прв пат во историјата од помалку од 60 години, дури и не знаеме дали ќе се одржи, зборува токму за тоа. Затоа решив да се повлечам од позицијата уметнички директор и да не ја прифатам понудата на одборот на фестивалот да продолжам да го водам Битеф.

Заради културната политика…?

За жал, тешко можеме да зборуваме за културна политика бидејќи таа едноставно не постои. Она што можам да го кажам е дека со години имам впечаток дека политиката секогаш прави малку добро, а многу штета во театарот.

Во текот на вашата кариера сте добиле бројни награди и признанија. Дали тие се потврда за вашата досегашна работа или да одите уште подалеку?

Одамна, како студент, слушнав од мојот професор Бора Драшковиќ дека „еден режисер вреди колку неговата последна претстава“. Живеејќи и работејќи многу години во различни земји, средини и култури, сфатив до кој степен тоа е навистина така. Режисерот треба да ја игра секоја претстава „како да му е последна“, како што би рекол Бергман. За мене, ова стана важно правило, меѓу другото, никогаш не ми дозволува премногу да се опуштам.

Со години живеете и работите во Грција. Кој беше вашиот најголем предизвик таму?

Најголемиот предизвик е да се преживее. Во Атина имате околу 200 театри, се појавуваат околу 1500 претстави годишно, тоа е огромен пазар. Единствениот начин да се преживее е да се имаат подобри идеи од другите и да се прават подобри претстави.

Кое искуство од таму ве збогати најмногу, уметнички и/или човечки?

Питер Брук во една од своите книги рекол нешто што го сметам за важно, и често размислувам за тоа: „Не мора да жртвувате сè за успех. Тоа често е дрскост и глупост; Во една претстава, ништо не е поважно од луѓето што ја создаваат.“

На што ги учите вашите студенти?

Мислам дека е важно да ги научиме, пред сè, како да го гледаат животот околу нив, да ја видат врската помеѓу животот и уметноста, да ја препознаат вистината, што е вистината, каде е, бидејќи никогаш не е на површината. Како кога нуркате со маска, одеднаш откривате сосема нов свет под водата што ви бил сосема невидлив и непознат. Она што исто така често им го повторувам е да го прават она во што веруваат, а не она во што би сакале другите да веруваат. Поради многу работи, честопати речиси ми е жал за тие нови генерации. Толку многу работи околу нив денес се збунувачки и работат против нивниот талент, возраст… Имам впечаток дека се вовлечени во свет што работи против нив, но перверзијата е што тоа воопшто не изгледа така, туку спротивното. Живееме во свет каде што формата нè деформирала. Зборувајќи за студенти, неодамна го видов мојот поранешен студент Дамјан Цветаноски во македонска претстава и бев навистина горд на него, тој е фантастичен!

Кој е вашиот најскапоцен момент во вашата кариера?

Верувам дека не постои режисер кој не би посакал премиера во Епидаур, Шекспировиот Глоуб или Делфи, па за мене, тие три митски театарски места се нешто што ја обележа не само мојата кариера, туку на некој начин и мојот живот.

Неодамна беше објавена биографска книга со разговори со вас: „Слегувам овде“, од Оливера Милошевиќ. Кога ќе се осврнете наназад, дали би почнале одново денес, дали би го избрале истиот пат: режија, фестивали, професорска позиција или нешто сосема друго?

За мене, режирањето е најубавата работа на светот, бидејќи на некој начин е „алхемиска“. Ние режисерите сме собирачи на сè и сешто. Нема ништо што не е достојно за нашето внимание и љубопитност, сè може да ни послужи. Што се однесува до книгата, постои таа позната реченица од Булгаков: „ракописите не горат“, па затоа сум и бескрајно благодарен на Оливера што ги зачува и обликува со толку трпение и внимание сите наши средби и интервјуа во текот на триесет години, на разни места во нашата земја и низ целиот свет. Имам впечаток дека без таа книга навистина не би знаел каде сум бил или што сум правел во театарот, за што сум размислувал, што сум зборувал…

Кој е Никита Миливојевиќ приватно?

Неодамна, во една ТВ емисија, морав да одговорам на слично прашање – кој сум јас, дали понекогаш си го поставувам тоа прашање итн… и потоа направив шега и реков нешто во смисла на: „Сè уште не знам, и веројатно никогаш нема да имам конечен одговор“… и мојата ќерка ја гледала таа емисија, потоа ми се јави и на шега ми рече: „Зошто едноставно не рече: Јас сум тато, туку се обидуваш нешто филозофско“… И оттогаш го имам точниот одговор на прашањето – кој сум јас? Јас сум тато.

Што ќе работите следно?

Почнувам нова претстава во Шведска (театарот Упсала Стадс), го работам „Макбет“… Го споменав Бергман пред малку, Упсала е неговиот роден град, многу сцени во неговите филмови се снимени таму.

Можеме ли да очекуваме да нè посетите наскоро?

Имав разни повици во неколку наврати, започнав преговори неколку пати, но за жал никогаш не се реализираа. Или менаџментот се менува во меѓувреме, или нешто друго станува причина, па сме таму каде што сме.