Во комплексната топографија на европските интеграции, довербата не се мери со политички декларации, туку со институционална рефлексност. Најновите настани поврзани со ИПАРД-програмата ја отворија токму таа пресечна точка помеѓу националната одговорност и европската отчетност – точка во која државата ја потврди својата способност да дејствува со зрелост што ја надминува формалната кандидатура.
Реакцијата на Министерството за финансии и на премиерот веднаш по откривањето на неправилностите во дел од исплатите беше не само навремена, туку и структурно очекувана и правилна. Со брзината на институционален рефлекс, државата промптно одлучи да стави рака врз средствата пред тоа да го направи Брисел, испраќајќи сигнал дека фискалниот интегритет на Македонија не е предмет на надворешна арбитража, туку на сопствена саморегулација. Овој потег, суштински и поучен, ја потврди централната парадигма на европската фискална култура: дека вистинската зрелост на една држава не се мери со способноста да апсорбира средства, туку со способноста навремено да ги контролира, суспендира и прочисти сопствените процеси кога се појавува ризик.
Во свет каде што финансиската транспарентност стана новата геополитичка валута, Македонија демонстрираше поведение достојно на земја што ја разбира логиката на европскиот acquis financier. Таа логика подразбира превенција пред санкција, отчетност пред наредба, доверба што се гради одвнатре, а не се наметнува однадвор. Привремената обструкција на исплатите не беше административен рефлекс, туку јасна изјава дека државата не дозволува да стане предмет на реактивна европска корекција. Напротив, таа се позиционира како субјект што ги интернализира принципите на европското управување со јавни средства.
Првиот човек на Министерството за финансии Гордана Димитриеска-Кочоска, во изминатиот период постави редуциран, но исклучително функционален модел на фискална архитектура што ги интегрира домашните ревизорски капацитети со европските системи на супервизија и евалуација. Тоа создаде инфраструктура што овозможува проактивна идентификација на ризици и нивно контролирање пред тие да еволуираат во институционални аномалии. Ваквиот пристап е типичен за држави со висока институционална резистентност – кога корупцискиот случај не ја поткопува довербата, туку ја активира.
Одлучноста на Владата да дејствува веднаш, без политичка калкулација, ја претвори оваа “афера” во инструмент на легитимација. Таа покажа дека фискалната сувереност не е изолирана состојба на финансиска автономија, туку способност на државата да ја заштити својата економска репутација. Во момент кога јавната перцепција би можела да биде нарушена, институциите ја презедоа улогата на чувари на европскиот капитал, а не само негови администратори.
Понатамошната постапка, која ќе се одвива во соработка со експертските тела на Европската унија, претставува лабораторија на современ административен интегритет. Деталната ревизија на сета документација и можноста за активирање на кривични механизми каде што ќе се утврдат неправилности ја афирмира суштината на владеењето на правото: дека правдата не е теоретска категорија, туку оперативна постапка. Ваквиот спој на европска технократска дисциплина и домашна институционална волја е она што ја создава довербата што не може да се симулира со политички изјави.
Не треба да се занемари ни поширокиот контекст. ИПАРД не е само финансиски инструмент – тоа е симболичка рамка на европскиот договор за заеднички развој. Ниту Европската унија, ниту Македонија немаат интерес да ја прекинат нејзината имплементација, бидејќи токму преку оваа програма се видливи најреалните трансформации на руралната економија, земјоделството и локалниот претприемачки екосистем. На десетици успешни проекти сведочат дека европските средства, кога се користат подготвено и одговорно, создаваат долгорочна продуктивност, не зависност.
Затоа, суштинското прашање не е дали ќе има поединечни злоупотреби – такви постојат и во најразвиените системи – туку дали државата ги претвора во процес на прочистување. Македонија тоа го направи. Со овој чин Македонија влезе во кругот на држави што ја разбираат Европа не како надворешен извор на средства, туку како заедница на принципи. Корупцијата може да биде хронична болест на системите, но одговорноста е нивниот имунолошки одговор.
Македонската реакција ја репозиционира државата како кредибилен партнер во европскиот финансиски простор, каде што одговорноста станува поважна од формалниот статус. Оваа не беше административен чин, туку институционална манифестација на фискална сувереност која едноставно е невозможна без морална и управувачка самодоверба.
Во овој момент, кога континентот се соочува со замор од проширувањето, токму ваквите примери на внатрешна зрелост ја обновуваат европската идеја. Македонија не чека пофалба – таа го демонстрира основниот критериум за припадност: систем што знае да се исправи сам. Тоа е суштината на Европа.
И затоа, оваа ‘афера” нема да остане запаметена како уште една сенка врз довербата, туку како доказ дека државата има институционален пулс. Кога владата реагира пред да биде опомената, кога министерката ја брани отчетноста со технократска доследност, а премиерот ја става одговорноста пред политиката, тогаш не станува збор за кризен менаџмент, туку за државничка зрелост.
Европата не се гради со совршенство, туку со капацитет за корекција. Македонија го покажа токму тоа. И во еден свет што сè повеќе го мери кредибилитетот во постапки, а не во зборови, тоа е највисоката форма на политичка вредност.
Пишува Игор Доневски за ZBOR.COM.MK
