Со целата одговорност, Народната банка стои зад тоа дека денарот е стабилен и ќе остане и понатаму стабилен. Нема причина за промена на курсот, тоа никому нема да му користи, вели во интервју за МИА гувернерката на Народната банка, Анита Ангеловска-Бежоска.

Таа посочува дека Народната банка има капацитет и инструментариум да го одбрани курсот на денарот, доколку се јави потреба за тоа, за што говорат и изминатите речиси три децении, кога низ многу кризи успешно е одржана стабилноста на домашната валута. Девизните резерви се високи и изнесуваат 3,4 милијарди евра или се на двојно повисоко ниво во однос на 2008 година, која беше година на глобална финансиска криза, а стабилноста на денарот беше успешно задржана.

Во однос на информациите дека на пазарот нема девизи, гувернерката вели дека тоа не е точно и апелира до граѓаните да не подлегнуваат на ваквите шпекулации.

– Морам да го адресирам ова прашање, бидејќи реално овие шпекулации на граѓаните им создаваат материјална штета. Сведоци сме дека, во време кога се зборува за криза, сè уште дел граѓани прибегнуваат кон претворање на заштедите во девизни или да купуваат девизна готовина. Покрај тоа, се јавуваат и шпекулации дека на пазарот нема девизи, што апсолутно не е точно. На овој начин се прави неосновна паника и граѓаните, врз основа на шпекулации, плаќаат и повисока цена за промена на валутите и губат средства, нагласува гувернерката.

Во интервјуто, гувернерката открива и дали ќе има двоцифрена инфлација и дали Народната банка планира мерки слични на оние за време на здравствената криза кога имаше времено одложување на кредитните обврски на граѓаните и на фирмите.

Гувернерке, руско-украинската криза очигледно дека се одразува врз економијата. Иако нема директни последици врз нашата економија, сепак растот на цените на храната и енергентите на светските берзи се чувствува и кај нас. Трошоците на живот секојдневно растат. Предвидувањата на дел од експертите се дека нè очекува двоцифрена инфлација. Колку се реални ваквите очекувања?

– Директната изложеност на нашата економија кон руската и украинската економија вистина дека е мала, но уште на почетокот, пред да ескалира конфликтот, укажавме дека индиректни ефекти се очекуваат преку цените на енергентите и храната и преку намален раст на европската економија. Ова доаѓа оттаму што нашата економија е отворена кон европската економија (77 проценти од нашиот извоз е кон ЕУ), а европската економија е изложена кон руската и украинската економија. Изложеноста е особено висока кон Русија преку увозот на енергенти, со оглед дека Русија е главниот снабдувач на ЕУ со сурова нафта, природен гас и цврсти фосилни горива. Оттаму, главните ризици за европската, а преку неа и за нашата економија, се повисока инфлација и понизок економски раст. Всушност, самата повисока инфлација се очекува дека ќе го сопре трендот на постепеното закрепнување на личната потрошувачка со што неповолно ќе се одрази врз растот.

Дека тоа е така посочуваат и последните проекции на Европската централна банка (ЕЦБ), објавени во четвртокот. Според ЕЦБ, проекцијата за инфлацијата во еврозоната е ревидирана нагоре и се очекува за оваа година да изнесува 5,1 проценти, а потоа се очекува да се намалува до нивото од 2 проценти, коешто го цели централната банка. Притоа, во одредени сценарија може да достигне и до 7,1 проценти за оваа година. Од друга страна, проекцијата за растот на еврозоната е ревидирана надолу. Во овој контекст, ЕЦБ сè уште не ја затегна монетарната политика, односно не донесе одлука за пораст на каматните стапки, а продолжи да вбризгува ликвидност во економијата, иако со нешто помал интензитет од претходно очекуваниот.

Во однос на инфлацијата кај нас, присутни се нагорни ценовни движења – феномен присутен во сите земји во моментов. Овој феномен е главно одраз на раст на светските цени на примарните производи (храна и енергија), но и погенерално раст на увозните цени на другите производи. Ова особено доаѓа до израз во економии кои се увозно зависни, односно каде значен дел од потрошувачката е увезен, како што е нашата економија. Всушност, ние сме трговски најотворена економија во регионот на Западен Балкан, а во регионот на Централна Југоисточна Европа сме петти по отвореност.

Најновите проекции на ЕЦБ за инфлацијата во ЕУ, како наш најзначаен увозен партнер, како и нагорните ревизии на светските цени на енергентите и храната упатуваат на повисока инфлација и кај нас оваа година, а потоа постепено намалување наредната година. Сепак, треба да имаме предвид дека и помалиот економски раст ќе значи и помала побарувачка за стоки и услуги.

Оттука, претпоставките се менуваат, има повеќе фактори коишто може да дејствуваат врз инфлацијата во следниот период, а какво ќе биде нивното влијание многу зависи од понатамошниот развој на кризата, интензитетот, времетраењето, новите санкции итн. Исто така, преземените фискални мерки би требало да ги ублажат краткорочните ефекти.

Доколку се јават поизразени притисоци од страна на побарувачката, не треба да има дилема дека Народната банка навремено ќе реагира со инструментариумот што го има на располагање. Дневно ги следиме случувањата дома и надвор. Најмалку еднаш месечно целосно се преиспитува поставеноста на монетарната политика. Меѓународните финансиски институции оценуваат дека Народната банка води соодветна монетарна политика.

Накусо, сè што треба да се прави – правиме. Вложуваме максимални напори со цел задржување на макроекономската стабилност, а истовремено придонесувајќи кон поволни каматни стапки за граѓаните и компаниите, односно за економијата.

Со инвазијата на Русија во Украина кај народот се појави страв од девалвација на денарот. Како централна банка излеговте со информација дека денарот е стабилен. Дали централната банка со сите инструменти што ѝ стојат на располагање може да гарантира дека националната валута ќе остане стабилна?

– Категорично, со целата одговорност, Народната банка стои зад тоа дека денарот е стабилен и ќе остане и понатаму стабилен. Нема причина за промена на курсот, тоа никому нема да му користи.

Имаме капацитет и имаме инструментариум да го одбраниме курсот на денарот, доколку се јави потреба. За капацитетот говорат изминатите речиси три децении, кога низ многу кризи беше успешно одржана стабилноста на домашната валута. За инструментите, иако ни стојат на располагање повеќе инструменти, ќе го истакнам најважниот – девизните резерви, кои се високи, 3,4 милијарди евра, или на двојно повисоко ниво во однос на 2008 година, кризна година, година на глобална финансиска криза, кога исто така успешно ја задржавме стабилноста на денарот. И ММФ во последниот извештај за земјава, објавен минатиот месец, посочува дека нивото на девизни резерви е соодветно на политиката на девизен курс што ја применуваме. Во извештајот, Фондот констатира дека нивото на курсот е целосно компатибилно со економските околности и политиките и апсолутно нема потреба од каква било промена.

Дополнително, централната банка има пристап до посебна репо-линија, односно дополнителна девизна ликвидност во износ од 400 милиони евра, која ни ја стави на располагање Европската централна банка уште во 2020 година. Тоа значи дека Народната банка располага со дополнителен простор за брзо и ефикасно дејствување доколку има потреба од ублажување евентуални негативни ефекти врз домашната економија и финансиските пазари, имајќи ја предвид неизвесноста на актуелната глобална економска и геополитичка криза.

Деновиве, зачестија шпекулациите во однос на побарувачката на странски валути, конкретно евра, на домашниот пазар. Морам да го адресирам ова прашање, бидејќи реално овие шпекулации на граѓаните им создаваат материјална штета. Сведоци сме дека, во време кога се зборува за криза, сè уште дел граѓани прибегнуваат кон претворање на заштедите во девизни или да купуваат девизна готовина. Покрај тоа, се јавуваат и шпекулации дека на пазарот нема девизи, што апсолутно не е точно. На овој начин се прави неосновна паника и граѓаните, врз основа на шпекулации, плаќаат и повисока цена за промена на валутите и губат средства.

Следствено, повторно би посочила, Народната банка останува на определбата за одржување на стабилноста на домашната валута и располага со доволно средства за обезбедување девизна ликвидност.

Со оглед на новонастанатата ситуација, може ли да се очекува дека македонската економија ќе ги достигне проекциите за раст или Народната банка ќе излезе со корекција на проекциите?

– Минатата година ја завршивме со раст којшто беше речиси во целост во линија со нашите последни проекции, во коишто предвидувавме раст од 3,9 проценти и за минатата и за оваа година. Сепак, тие проекции ги немаа предвид последните случувања во Украина, коишто предизвикуваат турбуленции на глобалните пазари. Ескалирањето на состојбите ги влошува и претходно присутните проблеми од бавните синџири на снабдување, а сите сме сведоци на тоа каква променливост предизвикува кај цените на енергијата, храната и други ресурси. Дневните осцилации и во нагорна и во надолна насока се исклучително големи. Ова покажува дека во моментов навистина се соочуваме со променливост и непредвидливост, коишто го отежнуваат прогнозирањето. Во вакви околности се менуваат и очекувањата на субјектите, а може да се зголеми и воздржаноста од потрошувачка и инвестиции.

Оттаму ризиците за економскиот раст се надолни, а во колкава мера ќе биде изразено влијанието на сите овие фактори, меѓу другото ќе зависи од понатамошниот развој на случувањата во Украина, кои тековно се многу неизвесни.

За нас, значаен фактор се случувањата и изгледите за раст на ЕУ, како наш најзначаен трговски партнер, а секако и растот на увозните цени, во согласност со нивното влијание врз странската и домашната побарувачка. Во согласност со последните оценки на ЕЦБ, изгледите за економскиот раст во еврозоната се влошени, како последица на ефектите од случувањата во Украина врз цените на енергијата, довербата и трговијата, поради што проекциите за економскиот раст се ревидирани надолу за 2022 (за 0,5 п.п.) и минимално за 2023 година. Овие очекувања на ЕЦБ се темелат на претпоставка дека тековните нарушувања во снабдувањето на енергија и негативните ефекти врз довербата поврзани со воениот конфликт се привремени, без посериозен одраз врз глобалните синџири на снабдување. Со оглед на високата неизвесност од воените случувања, претпоставуваат и две алтернативни сценарија – неповолно сценарио, во случај на воведување построги санкции кон Русија, кои би се одразиле и врз глобалните синџири на снабдување, и второ, екстремно сценарио, во случај на поизразено намалување на понудата на енергија и со тоа и посилна реакција на цените на енергентите и на финансиските пазари и поизразени пренесени ценовни ефекти – според кои растот во 2022 година би бил понизок во интервал од 1,2 до 1,4 п.п. во однос на основното сценарио.

Во тек е пролетниот циклус макроекономски проекции, во рамките на кој детално ќе се разгледуваат новите информации и ризиците, по што и Народната банка ќе излезе со новите согледувања за следниот период.

Банкарскиот сектор се покажа како жилав во периодот на здравствената криза и покажа дека е стабилен и во време на криза. Уверувате дека тој и сега е стабилен и подготвен да одговори на предизвиците што произлегуваат од руско-украинскиот конфликт. Колку домашните банки се моќни во едни вакви сложени услови да одговорат на потребите на компаниите и граѓаните?

– Како што самите констатирате во прашањето, банкарскиот систем, како и многупати досега, потврди дека е отпорен на шокови и успешно се справи со предизвиците од здравствената криза. Истовремено, што е особено важно и би сакала да го нагласам, е дека во целиот овој период банкарскиот сектор успева да обезбеди солидна кредитна поддршка на реалниот сектор, што е значаен импулс за економското закрепнување. Токму и преку овој канал, релаксираната монетарна политика имаше и има голем придонес во поддршката на приватниот сектор во услови на криза.

Ова беа нашите оценки и очекувања уште од самиот почеток на пандемијата и истите оценки ги имаме и сега. Нив ги темелиме на повеќе показатели за банкарскиот сектор, што во Народната банка редовно се следат, некои од нив и на дневна основа. Тие покажуваат дека заштитните капацитети на домашниот банкарски сектор не само што се задржани, туку и дополнително се зајакнати во овој период. Системот има соодветно ниво на капитализираност, со стапка на адекватност на капиталот од 17,3 проценти, што е повисоко ниво споредено со пред почетокот на корона-кризата. Традиционално високата ликвидност што е одлика на домашниот банкарски сектор, исто така се одржува на солидно ниво. Кредитното портфолио е здраво, со стапка на нефункционални кредити од 3,3 проценти и бележи подобрување во однос на претпандемискиот период. Кредитирањето продолжува да расте и од почетокот на оваа година и со јануари изнесува 8,6 проценти, при што кредити се одобруваат и на населението и на корпоративниот сектор. Ова е поддржано од натамошниот раст на депозитите, коишто со јануари се повисоки за 8,5 проценти.

Не очекуваме случувањата во Украина да имаат позначително директно влијание врз домашниот банкарски сектор, што се должи на многу слабите финансиски врски што тој ги има со Русија и Украина. Дополнителен фактор е отсуството на капитал од овие две земји во домашниот банкарски сектор. Исто така, редовните стрес-тестови покажуваат дека банкарскиот систем во целина е отпорен на можни шокови. Сето ова се факти што говорат за здравоста и стабилноста на домашниот банкарски сектор. И ова не е само наша оценка, туку е забележано и во извештаите на меѓународните институции. Значи, сумирано да ви одговорам на прашањето – да, домашниот банкарски систем има капацитет и во сложени услови да одговори на потребите на граѓаните и на компаниите, и тоа најдобро се потврди за време на пандемијата. Најновите податоци покажуваат дека и овој пат е подготвен да се справи со ризиците, доколку се појават, и имаат капацитет да ја поддржат економијата.

Доколку има продлабочување на кризата, дали има можности банкарскиот сектор времено да ги oдложи кредитните обврски на граѓаните и фирмите, по примерот на таквата мерка на почетокот на здравствената криза?

– Регулаторните олеснувања со кои се овозможи привремено одложување на кредитните обврски беа донесени како одговор на специфичниот шок на пандемијата, за да се ублажат ликвидносните притисоци врз приватниот сектор, што беа многу нагласени во тој период и можеа да се прелеат врз солвентноста, со трајно нарушување на кредитоспособноста кај голем број клиенти. Со тоа се заштитија и билансите на банките од можно прекумерно таложење лоши кредити во краток временски период, што би ја ограничило кредитната активност. Гледано од денешна перспектива, мерките дадоа резултати со тоа што го олеснија финансискиот товар на населението и на корпоративниот сектор. Речиси две години подоцна, од воведувањето на ваквата мерка, кредитното портфолио на банките е со добар квалитет.

Би напоменала дека и без регулаторни олеснувања и во согласност со постојната регулатива, банките имаат можност да направат реструктурирање на побарувањата, односно да ги променат договорните услови на кредитот или одобрат нова кредитна изложеност за затворање на постоечката, на клиент, којшто има влошена финансиска состојба или има сигнали за влошување на неговата финансиска состојба, поради што тој не може или не би можел да ги почитува договорените услови. Ова е редовна можност, во согласност со меѓународните и европските стандарди што се вградени во домашната регулатива.

Се разбира, ние како централна банка ќе продолжиме да ги следиме случувања и соодветно ќе реагираме доколку се оцени потреба, со мерки што најсоодветно ќе одговорат на севкупната ситуација, секако со приоритет на одржувањето на макроекономската и финансиската стабилност, што е во основата на дејствувањето на Народната банка.

Билјана Анастасова-Костиќ

фото: Фросина Насковиќ