До крајот на мај 2021 година, само 2,1% од Африканците примија барем една доза од вакцината против КОВИД-19. Треба да го затвориме јазот за вакцинација помеѓу напредните економии и земјите во развој за да го избегнеме она што Тедрос Гебреизус, шеф на Светската здравствена организација, го нарече „вакцинација апартхејд“. Да се стори тоа е и морално исправно и во интерес на сите.

Затоа, потребна ни е глобална мултилатерална акција за зголемување на производството на вакцини и забрзување на дистрибуцијата ширум светот. Од почетокот на пандемијата, ова е патот што го избра ЕУ. Тоа е исто така патот што сега го дефинираа лидерите на Г20 на Глобалниот самит за здравје во Рим, на 21 мај.

Пандемијата сè уште убива илјадници луѓе секој ден и со сегашното темпо, целиот свет нема да се вакцинира пред 2023 година. Сепак, широко вакцинираната светска популација е единствениот начин да се стави крај на пандемијата; во спротивно, множењето варијанти веројатно ќе ја наруши ефективноста на постојните вакцини.

Вакцинацијата е исто така предуслов за укинување на ограничувањата што ги кочат нашите економии и слободи. Овие ограничувања го казнуваат целиот свет, но тие тежат уште повеќе на земјите во развој. Напредните земји можат повеќе да се потпрат на социјалните механизми и лостовите на економската политика за да го ограничат влијанието на пандемијата врз нивните граѓани.

Ако јазот за вакцинација опстојува, тоа ризикува да го поништи трендот на намалување на сиромаштијата и глобалните нееднаквости во последните децении. Ваквата негативна динамика ќе ја кочи економската активност и ќе ги зголеми геополитичките тензии. Цената за неактивност сигурно ќе биде многу повисока за напредните економии од она што колективно би требало да го потрошиме за да помогнеме во вакцинирање на целиот свет. Затоа, ЕУ го поздравува планот од 50 милијарди долари предложен од Меѓународниот монетарен фонд со цел да може да се вакцинираат 40% од светската популација во 2021 година и 60% до средината на 2022 година.

За да се постигне оваа цел, ни треба тесно координирана мултилатерална акција. Ние мора да се спротивставиме на заканите што ги носи „дипломатијата за вакцини“, кое го поврзува обезбедувањето вакцини со политички цели и „национализам на вакцини“, резервирајќи вакцини за себе. За разлика од другите, ЕУ ги отфрли и двете од почетокот на пандемијата. Досега, ние сме единствениот глобален актер што ја вакцинира својата популација, а во исто време, извезуваме големи количини на вакцини и значително придонесуваме за дистрибуција на вакцините во земјите со ниски приходи. Европејците можат да бидат горди на ова.

Во 2020 година, ЕУ го поддржа истражувањето и развојот на вакцините во голем обем и значително придонесе за новата генерација на mRNК вакцини. ЕУ тогаш стана главен производител на вакцини против КОВИД-19 со, според СЗО, досега околу 40% од дозите користени на глобално ниво. ЕУ исто така извезуваше 240 милиони дози во 90 земји, што е приближно колку што користевме во рамките на ЕУ.

ЕУ со своите земји-членки и финансиски институции – она што ние го нарекуваме „Тим Европа“ – исто така донира вакцини на соседите кои имаат потреба, особено на Западен Балкан. Таа има за цел да донира најмалку 100 милиони повеќе дози на земјите со низок и среден приход пред крајот на 2021 година, како што беше договорено на последниот состанок на Европскиот совет. Со 2,8 милијарди евра, Тим Европа е исто така главен придонесувач во механизмот КОВАКС, што им овозможува на посиромашните земји пристап до вакцините; околу една третина од досегашните испорачани дози преку КОВАКС се финансирани од ЕУ. Сепак, овие напори се сè уште далеку од доволни за да се спречи зголемувањето на јазот на вакцинација.

За да се пополни оваа празнина, земјите со потребното знаење и средства треба да ги зголемат своите производствени капацитети, за да можат да го вакцинираат сопственото население и да извезуваат повеќе вакцини, како што прави ЕУ. Во соработка со производители на вакцини, работиме на зголемување на капацитетите на ЕУ за производство на вакцини на повеќе од 3 милијарди дози годишно до крајот на 2021 година. Нашите европски индустриски партнери се обврзаа да испорачаат 1,3 милијарди дози вакцини пред крајот на 2021 година на земји со низок приход без профит и во земји со среден приход по пониски цени. Тие исто така се обврзаа дека понатаму ќе испорачаат над 1,3 милијарди дози за 2022 година – од кои многу ќе бидат испорачани преку КОВАКС.

Сите земји мора да избегнуваат ограничувачки мерки што влијаат на синџирите за снабдување со вакцини. Исто така, треба да го олесниме трансферот на знаење и технологија, така што повеќе земји ќе можат да произведуваат вакцини. Од наша страна, ние силно ги охрабруваме европските производители да го сторат тоа, особено во Африка. Учествував на самитот во Париз за финансиска поддршка на Африка на 18 мај, каде лидерите на континентот истакнаа дека Африка увезува 99% од своите вакцини. Ова мора да се промени. Тим Европа покренува иницијатива за оваа цел – поддржана од 1 милијарда евра финансии од буџетот на ЕУ и европски финансиски институции за развој – со африкански партнери за зајакнување на производствениот капацитет во Африка за вакцини, лекови и здравствени технологии.

Доброволното лиценцирање е привилегиран начин да се обезбеди таков трансфер на технологија и знаење. Доколку се покаже дека е недоволно, постојниот договор за ТРИПС и Декларацијата од Доха од 2001 година веќе предвидуваат можност за задолжително лиценцирање. Според некои земји, овие погодности се премногу тешки и премногу бавни за употреба. За да се забрза овој трансфер на технологија, ЕУ ќе излезе со нов предлог во рамки на СТО до почетокот на јуни.

Пандемијата со КОВИД-19 нè потсети дека здравјето е глобално јавно добро. Нашата заедничка глобална акција за вакцини против КОВИД-19 за да се затвори јазот на вакцинација, мора да биде првиот чекор кон вистинска глобална здравствена соработка, како што е предвидено со Декларацијата од Рим неодамна донесена на Глобалниот самит за здравје.

Жозеп Борел – Висок претставник на ЕУ за надворешна политика и безбедност/ потпретседател на Европската комисија