Хиподромот на Калигула. Кога гореше Рим. Ридот Ватиканус.
Гробишта во Виа Корнелија. Царот Константин гради црква. Новата катедрала, произум на Бернини во 1626 година. Орден на папата. Истражување на д-р Кас.
Ископувања под црквата Петар. Најзначајното откритие на христијанската археологија.

Д-р Вернер КЕЛЕР

(Од книгата „Библијата е во право“, 1955 година)

И јас ти велам: ти си Петар; и на тебе ќе ја изградам црквата моја и портите на пеколот нема да надвладеат (Мат. 16, 18).

Откако исламот ја освоил Светата земја во 637 година, таа, со исклучок на времето на крстоносните војни, била затворена многу векови.
Христијаните од остатокот од светот.

Единственото место на оваа земја што археолошки ги зачувува христијанските традиции е надвор од Ориентот, а речиси две илјади години без прекин е Рим, со својата црква Свети Петар.
Кој беше Петар? Како е опишана неговата личност во Новиот завет?
Симон живеел во Капернаум како рибар на брегот на Генисаретското Езеро. Неговиот брат Андреј го донесе кај Исус. А Исус го погледна и рече: ти си Симон, синот на Јона, ќе се викаш Кифа, што значи Петар. (Јов. 1, 42) „Кифас“ на грчки значи „петрос“, „карпа“. Така тој стана еден од првите ученици на Исус.
По Исусовата смрт, Петар е првиот апостол што им проповедал на незнабошците. Петар станал еден од главните во првата христијанска општина во Ерусалим и Јудеја, па бил активен и надвор од Палестина. На тоа не потсетуваат две посланија до христијаните во Мала Азија. Во Евангелието според Јован е опишан дијалог меѓу Исус и Петар за начинот на кој тој ќе умре.
И кога ќе остариш, ќе ги рашириш рацете и другите ќе те опашаат и ќе те однесат каде што не сакаш. И тоа го рече, покажувајќи со каква смрт ќе Го прослави Бога. (Јован 21, 18,19)

На оваа скудна изјава на Новиот завет се додаваат приказни, црковни традиции и документи за личноста на Петар. Тие зборуваат за неговото мачеништво во Рим, а го споменуваат и местото каде што почиваат неговите мошти: под главниот олтар на црквата Свети Петар. На широк кружен простор пред црквата Петар, во ерата на првите христијани, пукаат камшици, земјата трепери под тапите удари на копитата, воздухот го кршат овации од илјадници грла. Тука императорот Калигула изградил писта за коњски трки. Високиот тенок обелиск на плоштадот Петар,кој со брод го извлекол Калигула од Египет, сè уште потсетува на неа.

Над градот се издигнува густ чад што ги пече очите на огнени јазици се шират по улиците и плоштадите во тој јули 64 година, горејќи го Рим! Тоа е дело на Нерон, велат луѓето со шепоти. Императорот престојува надвор од Рим во Антиум. Тој брза кон градот и прави се за да ги изгасне пожарите. Тоа не успева толку брзо, а за оваа бара некого да го обвини за го одврати гневот на народот. Христијаните, „човечки сој со ново и штетно суеверие“, како што напишал Светониј, „секта“ на која народот, поради неинформираност и омраза кон странците, ја припишува сета можна вина, ќе биде жртва.
Оттогаш, кружната област на тркачката патека преживеа ужасни сцени. Приврзаниците на христијаните, групи побожни луѓе, се измачувани на песокот на арената, биле полевани со катран и палени како факели или распнувани.
Меѓу нив е и Петар. Ќе биде распнат на крст.

Според римското право, телото на убиениот мора да биде предадено на неговото семејство. И во текот на ноќта, по егзекуцијата на крстот, неговите роднини го земаат и сокриваат трупот. Како Исус на ридот Голгота, и тој ќе биде завиткан во лен и ќе биде однесен во тајност зад ѕидините на бојното поле до Виа Корнелиј, гробиштата на незнабошците. Овие пагански гробишта се наоѓаат на ридот „Ватиканус“. Латинскиот збор „vatis“ значи „пророк“ или „гатач“. Во античко време, тука се наоѓало пророштвото на Етрурците.

Петар го нашол своето почивалиште меѓу многу други гробови.

Свети Анаклит го става првиот кивот над гробот на апостолот. Него св. Петар го ракоположил за свештеник и тој бил третиот римски папа. Секој минувач можел да го види трофејот на ридот. „Одете во Ватикан до улицата Остија и ќе ги видите трофеите на основачите на Римската црква“, напишал во третиот век свештеникот Гај.

Иако не било безопасно човек да биде таму, христијаните се таму и уште од самиот почеток го избрале гробот на апостолот за место на средба. Делата на свети Себастијан велат дека света Зоја била уапсена таму и одведена на мачилиште.

Приврзаниците од други земји, исто така, доаѓале тајно во Рим, како Марциј во 269 година со сопругата и синовите од далечната Персија и свети Маур во 284 година од Африка.

Прогонствата и мачењата завршија во време на Константин (306-337), првиот христијански император на Рим. Константин му издава одобрение на папата Силвестер I да изгради голема црква на Виа Корнелиј над стариот Петров гроб и гробовите на ранохристијанските папи. Гробот на Петар останал недопрен, па тој станал главен олтар. Каменот за изградба на црквата е земен од стариот циркус Калигула. Северниот ѕид на арената е вграден во темелот на црквата, чиј јужен дел навлегол во самата боречка арена.

Градежните работи траеле околу четвртина век, од 326-349 година. Триесет и пет скалила воделе до отворено и мермерно лоби, кое било опкружено со засводени ходници. Во средината имало фонтана со сребрена светла вода, која истекувала од еден од позлатен резервоар, со покривни столбови над него.

Круна на овој сончев плоштад била полуосветлената петтокорабна базилика. Таа имала 52 олтари во шумата од мермерни столбови каде гореле 700 свеќи дење и ноќе. Од ѕидовите и во сводовите блескаше златен мозаик, а над гробот на апостолот се издига висока крошна. Меѓу подароците, било обичај да се спуштат во гробот, со стап, парчиња ткаенина или други ситни предмети за да се допре саркофагот на свети Петар. Агиулф, свештеник од Тур, ја посетил црквата околу 600 година од нашата ера. Неговиот опис на она што го видел е зачуван:

„Свети Петар е погребан во црква, која уште од античко време се нарекува Ватикан. Неговиот гроб, под олтарот, ретко се посетува. Но, ако некој сака да чита молитви, тогаш се отвораат решетките што го опкружуваат. Влегува човекот, стои над гробот и отворајќи мал прозорецот, ја става главата низ него и ги искажува своите грижи и таги“.

Гробот на Петар веројатно бил постепено заѕидан за да се заштити од надворешниот свет. Но, во секој случај, со текот на времето испаднал од гледна точка на историографијата, затоа што веќе не се споменува во ниту еден современ извештај.

По повеќе од 1 150 години, големиот дрвен покрив на базиликата изгнил, додека јужниот ѕид над стариот циркуски ѕид покажал опасна падина, па постоела опасност од потонување. Овие биле загрижувачки знаци на распаѓање, што барало да се изгради нова црква.

Во 1506 година била донесена одлука да се започне со изградба на нова зграда, а Браманте подготвил проект за тоа. Меѓу изведувачите има познати имиња како, на пример, Рафаело и Микеланџело, кому му е доверено управувањето со градежните работи во 1547 година.

Кога архитектот Џакомо де ла Порта работел на гробот на апостолот во 1594 година, подот му се распрснал под нозете. Широката дупка овозможувала непречен поглед на еден свод. На таа вест, папата Климент VI и тројца кардинали побрзале таму да го разгледаат местото под слабата светлина на факелите.

Во сводот имало златен крст во висина на маж. Според легендата, тој крст на гробот на Петар го поставиле царот Константин и неговата мајка Елена во 326 година. Во присуство на Климент VI отворот е повторно затворен.

Тешката крошна од столбови доведува до заклучок дека е поставен на сигурна основа за свод на гробот. Бернини, кој во јуни 1626 г. го испитал долниот слој на криптата, наишол на остатоци од човечки коски. Значи, под патосот на Константиновата базилика има гробови.

Јавноста не знаела ништо за овој изум. Но, во архивите на Ватикан има детален извештај на Урбалди, потоа канон во црквата Свети Петар, кој во 1891 година го пронашол проф. Армелини.

„Почнаа да копаат по основата на вториот столб пред исповедникот, се вели во извештајот. Не подлабоко од 1 метар, од страна е  е откриен голем ковчег направен од мермерни плочи. Кога го отворија ковчегот, беа изненадени кога внатре пронашле пепел со многу коски. Сите беа поврзани, половина изгорени. Овие коски потсетија на познатиот пожар во времето на Нерон, три години пред мачеништвото на свети Петар, кога христијаните, осомничени дека го подметнале пожарот, умреле со маченичка смрт.
Два од главните ковчези беа откриени и секој од нив чувал по две тела внатре. Главите им беа свртен кон олтарот. Телата беа облечени во долги наметки до глуждовите. Биле речиси црни од староста и повиени како деца. Телата беа
поставени со најголемо внимание еден до друг. Меѓутоа, сите тела се претворале во рпашина штом ќе биле допрени, па освен неколку парчиња ткаенина, ништо друго не беше отпорно ни на најмал допир“.

Скицата на положбата сосема јасно покажуваше дека станува збор за гробови, слични наредени кон една точка, имено,
кон местото под стариот главен олтар.

Се друго останало недопрено, освен темелите на четирите столба на настрешницата. По повеќе од сто години изградба, новата црква Свети Петар во Рим беше завршена. Црквата беше свечено осветена во 1626 година.

Повторно, поминаа повеќе од триста години. На почетокот на 1949 година, папата експлицитно истакна, во говорот пред студентите, дека гробот на апостол Петар лежи под самиот центар на црквата Петар. Неговите слушатели знаеја за старите легенди, но никој меѓу нив нема поим дека папата оваа изјава ја дава потпирајќи се на најновите археолошки истражувања! Само еден е мал експерти бил информиран за тоа, а за да се исклучи можноста за објавување предвремени резултати,
сите засегнати морале да молчат. Затоа што светската јавност би можела да биде информирани за резултатите само кога ќе се утврдат сосема јасно и безбедно, врз основа на стручни мислења на меѓународни експерти, а за да се исклучи и најмалото сомневање за вистинското значење на пронајдоците под црквата Свети Петар.
„Дали навистина повторно е пронајден гробот на Свети Петар?“ одекнува гласот на папата во радио порака на 23 декември 1950 година. Тој самиот дава позитивен одговор на тоа прашање.

Германецот Лудвиг Кас (д-р Лудвиг Каас), бил професор по црковни студии и иницијатор за истражувањата под црквата Свети Петар. Можеби немаше да се занимава со тоа доколку не беше роден во Трир каде ги стекнал своите импресивни младешки впечатоци. Во Трир, Елена, мајката на царот Константин, ја изградила првата христијанска црква. И самиот Константин живеел таму некое време. Научниците во Трир постојано наидуваа на сведоштва од антички Рим за време на ископувањата. Во 1933 година, д-р Кас ја напушта Германија и оди во Ватикан.

Пие XI, папата со миланска смисла за хумор, го префрла во својата јурисдикција „подземјето“ на црквата Свети Петар и сето тоа „лежи под површини“. Кога Кас отишол да го види своето ново кралство за прв пат, тој се исплашил поради големиот неред што владеел во криптите на црквата Свети Петар. Имал проблем да го најде патот под сводовите, меѓу многуте камења и мермерни ковчези, антички надгробни споменици и остатоци од надгробни споменици споменик. Ако при изградбата на новата црква Свети Петар се било без никаков ред, тој неред се зголемил низ вековите, бидејќи тука биле погребувани цареви и кралеви, плус 144 папи и многу кардинали и дворјани. Не било лесно да се организира оваа гробница и да се одвои саркофагот на римскиот префект од 359 година од саркофагот на германскиот император Ото II, или црвениот гранитен гроб на единствениот англиски папа Адријан IV од гробот на шведската кралица Кристина, чие лице е покриено со прекрасно сочувана тенка сребрена маска. За време на напорната работа и разрешувањето на големата конфузија, кај Кас родилс мисла: каква наградувачка работа би била ако ова тивко царство на мирот под црквата Петар биде испитано во детали.

Но Пие XI не ја прифатил оваа идеја. Сепак, неговата последна желбата да се одмори во близина на Пие X ја поттикна работата. Два дена пред погребот, Кас ја пребарал криптата за соодветно место за саркофагот на починатиот папа. Кога од едниот ѕид извадил тешка мермерна плоча, ѕидот попуштил, откривајќи стар свод.

Гледајќи го, Кас спонтано извикал: „Го знам тоа, токму тоа го видов и во Трир, па тоа е карактеристичен начин на градење ранохристијански цркви“. Откако добил наредба од новиот папа, Кас во пролетта 1939 година го започнал првото научно истражување под црквата Петар.

Врз основа ан детални претходни студии, директорот на Папски Институт за христијанска археологија, проф. Енрико Јоси, се уверил дека потрагата по гробот на Петар треба да започне од нивото на патосот на Константинова базилика, што при ископувањето се покажало дека е точно. Не било потребно многу работа за да се открие античкиот свет опкружен со тајни. Петровата црква лежи над гробишта од првите христијански векови. Чекор по чекор, бил ископан голем мртовечки град. Тоа било рачно ископано, бидејќи употребата на машини би ги загрозила не само наодите туку и темелите на црквата. Пространи мавзолеи и прекрасни гробови со урни ги чуваат внатре остатоците од паганските Римјани.

Подоцна, овие гробишта им служеле и на христијаните: еден христијански мавзолеј ги чува најстарите мозаични слики со христијанска содржина пронајдени досега: ликот на Христос. Овие ранохристијански мозаици потекнуваат од 3 век, па се постари од дотогаш познатите. Раскошните саркофази потекнуваат од подоцнежните христијански векови. Исто така, било исклучително информативно да се дознае колку тешки мора да биле градежните работи за време на царот Константин, кога нивото патосот на старата петтокорабна базилика требало да биде на иста висина како гробот на Петар. Ова ги принудило градежниците да постават јаки заштитни ѕидови на стрмен терен.

Дел од косината требало да се израмни и отстрани, а другиот дел да се пополни. Бидејќи законот забранувал уништување на гробови, од многу мавзолеите биле отстратените горните делови, па мавзолеите биле наполнети со земја. Немало ни трага од стариот циркус на Нерон. Меѓутоа, надгробната плоча на еден Римјанин покажува каде точно биле ѕидовите на циркусот, бидејќи на споменикот е испишана неговата последна волја – рекол дека неговата желба е да биде погребан веднаш до циркусот.

Како што напредувале работите, станувало сè појасно дека големата градба е поставена веднаш под главниот олтар. И затоа истражувањата сега се концентрираат на таа централна точка. Седум метри подлабоко под подот на црквата Свети Петар се наидува на еден гроб точно под главниот олтар. Просторот е сличен на малите мавзолеи, какви што ни се познати во другите римски градби, само што овој украсен со христијански мозаици. На едниот мозаик е прикажан рибар со јадица, додека на другиот е прикажан добриот пастир, а на следниот е прикажано како китот го проголтува Јона. Длабоко под главниот олтар, лопатите наидуваат на ѕид, малтерисан со црвен малтер. Овој „црвен ѕид“ останал зачуван во неговиот центар и во него работниците откриваат црвен столб. Над последното живеалиште на апостолите, на падината на ридот Ватикан, требало да има еден трофеен споменик. И тој столб мора да биде дел од него.

На денот кога повторно е овозможен пристапот до гробот на Петар, чуварот ја затвора вратата од црквата Свети Петар. Папата се спушта во криптата за да го види ова значајно откритие во историјата на христијанската археологија. Бројните критички испитувања исклучуваат какви било сомнежи за идентитетот на гробот. Важни се сите детали од прегледот, сите суштински моменти за датирање биле внесени во записникот на наодот и евидентирани во споменикот „Esplorazi o ne sotto la Confessi o nedi San Pietro in Vaticano“ во 1500 примероци.

И бидејќи реномирани експерти од целиот свет го разгледале извештајот, дури тогаш јавноста беше информирана за него. Тој споменик од Ватикан за гробот на Петар не спомнува една урна од изгорена глина. Пронајдена е во гроб, а во неа се чуваат остатоци од човечки екстремитети во форма на бутна коска и уште една ножна коска. Освен тоа, во урната се наоѓаат многу мали крпи од виолетова ткаенина.

Згора на тоа, во ѕидот има сад без капак во кој може да се смести урната и кој очигледно служел како заштита на урната од допирање во случај на опасност. Побожната традиција, често помешана со легендата, ја добила својата историска потврда во Рим. Ова е гробот на свети Петар.