Драги пријатели, почнувајќи од денешното прво поглавје под наслов „Силоамска бара“, во наредните денови, во континуитет од седум продолженија ќе го објавам својот краток роман „Сплин“. Ќе ми претставува задоволство доколку го привлече вашето читателско внимание.
СПЛИН
1. Силоамска бара
Со денови дуваа чудни ветришта без насока и цел. Немаше снегови, но некои речиси бестелесни кристалчиња се нафаќаа по џамовите и во сите едвај забележливи пукнатини на вратите и на прозорците. Таа пајажина од студ и морничави завивања однадвор во кои не можеа да се распознаат ни ветерот, ни загубениот детски глас, ни неколкуте залудни клавирски акорди што допираа од соседната полупразна куќа, ни лаежот на изгладнетите пци, ни чкрипотот на големото напукнато дрво пред куќата, не влеваа никакво спокојство и, ако бевте сами, оооо, ќе ве голтнеше ужасот на тоа гротескно мешање на звуците што на шега го правеше големиот натприроден сомнамбул на времето.
Знам, од онаа страна на мојот ѕид што беше залепен до соседната куќа се местеше едно расипано уво на доушник. Сакаше да ја разобличи мојата самотија. Го гледав ноќе низ ролетните: во темна тренерка, со високо крената крагна, трчаше низ неосветлената улица. Всушност, тој ја воведе таа мода на месечарење. Сите чекаа самракот да ги дотурка облаците и цврсто да се стегне меѓу оџаците за да се измолкнат од своите мрачни дупки и без трошка задишаност, тивко, тихо, без шепот, скоро мртви да трчаат низ празните раздувани улици. Воздушните труби ги извлекуваа од превртените канти за ѓубре нивните шарени, лепливи содржини и долго и непредвидливо ги искачуваа над крововите како полноќни јавачи на страв. Но јас бев заштитен од тие гурмани на мракот. Лежејќи во својата апсолутна темнина, ги прелистував неодамнешните настани од мојот живот. Јасно е дека некој многу вешт незабележливо ја поместил мојата фигура од она поле на кое што очекував да се видам себеси, иако тоа не умеев да го сфатам. Всушност, можеби и сосема ме украл од таблата, добивајќи така неочекувана предност што сега требаше да се надомести, или барем да се ублажи. Секако, јас немав никаква намера да преземам нешто. Моето конечно отсуство беше сосема занемарливо. Но нешто ме нагонуваше на игра, ме скокоткаше некој црвец да ʼрчнам во огнот, да фатам некое жарче.
Она неуморно доушниче, бездруго, би сакало барем за кратко да се мушне во моите мисли, да ги легитимира, па, по можност, малку и да ги доведе во ред, но ми беше заморно тука да ја спуштам мрежата, зашто знаев дека веќе одамна се истоштува со истражувањето на мојот интимен живот со нашата заедничка малолетна сосетка Муна, наркоманка, која доаѓаше кај мене да медитира под еуфоничното озрачување на на Жан-Мишел Жар. Не настојував ни да ѝ помогнам, ни да ѝ одмогнам. Не дозволував дилери да го минуваат мојот праг, но таа ми беше нешто зад „онаа“ врата, нешто што се прелева и бега низ сопствениот ѕвонлив повик. Таа беше вовед во едно друго царство за кое само јас ја имав нејзината пропусница.
Да, будењето е неретко само привид, а и светлината само малку ја изобличува стварноста што така извесно нѐ лади; но кога се будите со Жобим, бездуго ќе станете на лева нога и ќе го завртите замислениот телефонски број. Ете, Муна ветува дека секако ќе дојде. Ќе го донесе во крошничка и своето тигресто маче Филип. Тоа е прифатлив почеток на еден зимски ден. Треба уште само да ја кренам ролетната, пршлен по пршлен, што покротко и попретпазливо и да видам дека прочистувачката белина на снегот ги завеала дворот и улицата, по чија средина сѐ уште сонливата Муна ќе ги остави своите малечки траги.
Ха! Не ја препознав смислата на сето тоа. Мора да сум згрешил одамна, еднаш кога в шума, залутан по коритото на некакво поточе, почувствував страшна жед и се напив од најблиското вирче. Или, пак, ме залудија мирисите на оние влакнести треви во коишто заспав изморен, изморен од доверби.
Нагло ја тргнав ролетната, намерно грубо и невнимателно. Во мојата соба наеднаш се втурна сиот ужас на ноќешните сенки. Мракот само се свртел наопаку: доушникот носеше вруќ леб под мишка; соседите од карши ја туркаа својата стара кола, брзајќи на работа. Ветерот го мазнеше, го делкаше, го остреше уличниот мраз за нечија рака или нога. Еден згугурен старец, наметнат со сиво, закрпено палто, мина бргу на точек натоварен со некакви огромни црвени вреќи. И собата беше прекопана од немарни денови. Арт деко. Свеќата догорена. Муна ги заборавила своите ракавици. Во купатилото капеше вода. На радиото само пиштење на некаков недофатлив сигнал.
Знаев дека од ова морничаво трпнење ќе ме извлече единствено приказната за господин Карлос.
Бргу се облеков и отидов на работа. Буквално бев турнат во таа дупка, задушлива и нечиста, создадена за лазачи, склони кон темнина и студенило. Натрупани маси стоеја потпрени едни врз други, натоварени со пепелници преполни допушоци и нездрава пепел, која како никогаш да не била сосема изгасната, зашто од неа се извлекуваше неподносливо тешка миризма, а можеби тоа беше само природниот мирис на мемливата хартија од дебелите годишта стари весниции, што го затвораа хоризонтот до височината на ѕидниот саат. Поправо, сѐ беше некако накривено. Столовите со нееднакви нозе како да го наведуваа погледот зад завесата за можеби таму да ги пронајде нивните осакатени парчиња. Меѓутоа, таму брмчеше само ветвиот, разлабавен вентилатор, кој неуморно ја виореше дебелата прав од налудничавите вести и прокамации. Луѓето што работеа тука беа како всадени во тој стеснет простор. Поднаведнати, со виснати глави, со опуштени рамења, со скратени екстремитети, личеа на неправилни, без причина пресечени восочни фигури, кои, веројатно поради случајното присуство на едно белодробно крило, даваат некакви знаци на живот. Во тоа кутивче некој итар дал да се вгради, до самиот прозорец, уште помал стаклен кафез за стенографите, па сега и единствениот прозорски отвор беше конечно придушен. Воздухот, сепак, некако се вовлекуваше под лошо задихтуваната врата.
Некој постојано висеше на телефонот и никако не можев да го свртам бројот на Муна. Мојата работна маса беше затрупана од разни извештаи што требаше да се преработат, да се скратат, да се доведат во пристојна состојба. Една разгледница од Ангола. Опомена за неплатена струја. Стариот добар мечтателски атлас.
Под една голема коверта го најдов најновиот број на списанието со мојот расказ „Интрига“. Гогош, природно, можеше да дојде секој момент и јас бргу го истргнав табакот со расказот, го тутнав во внатрешниот џеб од сакото, списанието внимателно го ставив на упадливо место и излегов. Требаше некако да се забошоти тоа меѓувреме до доаѓањето на Гогош. Тука немаше промашување. Затоа морав да бидам некаде каде што лесно ќе ме пронајде, но и да му оставам доволно време да ја шифрира загатката. Навистина ме забавуваа тие сиви игри, единствениот раскош во оваа зачадена пустелија од која не се бега лесно.
Слегов во службениот ресторан, тоа задушливо дело на некој прилично мрачен архитект. Косиот простор го притискаше тромавиот устоен воздух, кој како да беше благословен за уметноста на здодевање, таа превосходна работа на која тука требаше да ѝ се препуштите. Во алиштата на нервозните службеници што се туркаа во неправилниот ред пред шанкот се вовлекуваше тешката лојава миризба од соседната кујна, миризба што го убиваше гладот и ја поттикнуваше мачната ошумоглавеност. Врз збунетите лица како да струеше некаков недефинирлив, но единствен бран на премолчен страв.
Насмевките им беа штури, колку да не го нарушат редот. Личеа на замислени хипохондри што длабоко во себе се занимаваат со чудните трпки по кожата, со својата неразбирлива задишаност од која нема излез.
Неднаш пред мене искрснаа две колешки, сестри, дебелки девојки. Почнаа со хахахахаха! И така натаму. За мене тие одамна беа сведени на својот заштитен знак: кога бевме горе, во канцеларијата, секои неколку моменти од малото прирачно шифонерче дрпнуваа долги чаршафи ребреста тоалетна хартија, излегуваа во ходникот и се слушаше како цупкаат по мермерот до чкртливата врата на WC-то.
Ни пријде и Отело. Негов заштитен знак: ококорени сиви очи. Секако, Отело му беше прекар, веројатно поради очите што сега, онака влажни, лутаа по просторијата којашто веќе долго ја исполнуваше само хаосот на несредени шумови, движења, шепотења. Тој секаде настојуваше да наметне строга атмосфера што беше мошне незабавно и предизвикуваше придушено мрморење чие што потекло беше тешко да се одреди. Некој понемтур од нас би рекол дека тоа мрмори недолжниот мебел што е принуден да го трпи овој ненадарен, таутолошки свет. А можеби и самиот Отело, како зборувач од мев, мрморел поради својата ужасна немоќ да ги разлачи софистите од љубопитните посетители на Аја Софија, зашто, еве, некој штотуку ги спомна тие чудни појмови чија магленост тој длабоко во себе ја сфаќаше како казна за некакви несторени гревови. Даваше изглед на човек кој мора нешто да каже, малку да ја помести стварноста од нејзиното место, – само, поѓаволите, ништо не му паѓа на ум.
Отело за момент се оддалечи и му пријде на еден постар човек што го викаа Вујче. Зошто Вујче? И кому Вујче? Некако постојано бев надвор од границите на тој лажен интимитет. Се обидував и да се навикнам на тоа, да се доближам, да се идентификувам со тој народ кој, веројатно, ја знае вистинската формула на однесување, па според тоа и на животот, но кога ми се случи само еднаш на Вујче да му се обрнам со Вујче, почувствував како некој огромен да ми стапнал на грло, разурнувајќи ги и најзафрлените ќелии на мојот вистински идентитет.
Но, да, да, фала богу, ете, дојде редот и на Гогош. Го забележав како, речиси во глисандо, се провлекува меѓу луѓето со филџан кафе в рака. Негов заштитен знак: ненормални количества колонска вода. Се обиде како артист-аматер. Пропадна. Успеа како уредник-професионалец. Тоа е веќе познато поглавје, иако длабоко во себе просто инфантилно се инаетев на таквата судбина да се биде пропаднат артист и успешен уредник. Меѓутоа, Гогош вчудовидуваше со своето достоинствено извртување на смислата на тој неуспех. Тој сметаше дека неговиот аматерско-артистички обид претставува нешто особено нобл во неговата биографија во развој и постојано го подметнуваше на тацна. Најпосле, тоа сведочеше за неговите несомнено енормни хоризонти.
Пријде полека, го спушти филџанот на маса, се поздрави со дебелките сестри, па со мене, и седна. Сестрите почнаа со хахахаха! со него, но јас сакав да бидам брз и ефикасен и веднаш го свртев разговорот. Секако, беше вознемирен кога сфати дека сакам да зборувам за работи што се шепотат и в четири очи. Настојуваше на сестрите да им го префрли вниманието на некои тривијалности околу лошото кафе, но јас бев упорен:
„Се работи за некојси господин Карлос, Кубанец! Нели е тоа нешто мошне сериозно?“
Немаше никаква вистинска причина, никаква крстосница во разговорот за да ја насочи водата на друга страна. Знаев дека се измачува. Тоа се чувствуваше според засилениот бран миризба од колонската вода што доаѓаше некаде од под неговата милиметарски фазонирана брада. Не знам зошто еден поет на шега го нарече „Принцеза Брамбила“. Тоа никако не беше баш најсоодветно за прекар што тука секој од нас сепак помалку или повеќе го заслужуваше, но навистина, ако го погледневте малку повнимателно, ќе забележевте во неговата крутост извесна ноншаланција карактеристична за принцезите во пубертет.
Сега беше затечен, но извесно деликатно искуство му помогна да се соземе.
„Добро, ќе поразговараме за него, но сега има една поитна работа што треба да се сврши“.
Наеднаш се стемни, малку го поткрена челото и направи битна пауза.
„Треба да напишеш посмртен говор“, рече. „Немаме друг човек. Во оваа ситуација, кога сите се растрчани по непредвидени обврски, навистина немаме друг човек“.
„Посмртен говор?! Кој умрел?!“
„Всушност, се убил“, рече Гогош.
Сестрите вреснаа. Од зад шанкот излегоа двајца келнери и носеа огромен казан полн со помии. Луѓето што чекаа во редот се тргнаа на страна за да не ги зафати мрсниот раб од казанот од кој на сите страни пласкаа мали бранчиња помии.
„Куно“, рече Гогош. „Бил на вонредно дежурство. Предвидувајќи такви нешта, забранивме секакви посети на стражарските места, но тој ја повикал девојката, нешто се расправале, неочекувано стрелал во неа, а потем се убил и себеси. Знаеш, тие говори секогаш ги пишува Брада, и мислам дека нема помајстор од него за таквите траурни ситуации, но сега е на терен и, ете, ти ќе го сориш тоа“.
Тука Гогош се извлече од нокдаун. Му се врати она препознатливо спокојство и веднаш беше јасно дека одново станува господар на својот дух. Дури стана малку покомотен: го отпетла копчето под грло.
„Да… И би те замолил да ми го донесеш својот текст „Интрига“ да го прочитам. Го видов списанието на маса, но некој идиот го истргнал табакот. За што се работи во него?“
Беше јасно дека мојата дрска шега добила сосема друга насока и веќе немав желба да се забавувам на негова сметка.
„Ништо особено“, реков. „Некој сака да стори нешто за некого кому не му е јасно зошто тој некој се зазема за него без причина.“
Сестрите го исфрлија она хахахаха! И Гогош задоволно отпетла уште едно копче.
Значи Куно се убил! Сите знаеја дека е малку откачен и заглавен во долгови поради женски. Откога ги воведоа тие вонредни дежурства се маткаше како паун тука и таму, со пиштол, а потоа пам-пам…
Некако се извлеков од ресторанот и се качив во канцеларијата на Брада. Тој човек, очигледно, водеше голема сметка за својата дистанца спрема другите колеги, дистанца што ја градеше со години, по малку мудро, по малку грубо. Дури, по игра на случајот, откри дека може да создаде непремостлив јаз меѓу себе и другите токму со најбаналните листови хартија што пред него беа раширени на цели две службени маси. Секогаш на нога, од височина задлабочен во испишаните редови на долгите тажни говори, што ги пишуваше и ги препишуваше за починатите и загинати колеги, се чувствуавше угодно во улогата на морален судија на крајот од нивните тенки животни приказни. Но сега беше отсутен. Жезлото ми припадна мене. Неговата малечка секретарка неуморно и стрпливо ги чукаше на машина фрагментите од старите посмртни говори, што тој ги компилираше и ги адаптираше за некоја нова прилика како да знаеше дека Куно ќе ја крене раката врз себе. Негова девиза беше: „Живеј како што знаеш, но умри значајно“.
Малата секретарка беше нервозна. Додека ги прелистував старите посмртни говори, љубовникот неколкупати ѝ телефонираше, а таа молежливо го одлагаше разговорот, ветувајќи дека наскоро ќе ја заврши работата. Беше збунета поради моето неочекувано присуство. Врз широките пори на вцрвенетото лице ѝ се таложеше густа прашина, тој прекрасен и траен канцелариски инвентар. Низ завесите се пробиваше колеблива светлина од што се создаваа малечки дамки на нејзиниот подбрадок и на кусиот врат, впрегнат во бакарна бижутерија, каква што можеби носела и убиената девојка. Наеднаш јас ѝ дојдов како некаква непријатна совест. Сигурно истовремено си спомнавме за онаа бесмислена сцена, кога на едно службено патување случајно ја видов како во еден од зафрлените, мрачни ходници се стиска со некое момче од хотелскиот персонал. Тоа некако исплашено ја тргаше главата, бранејќи се од нејзината жестина, а таа како загубена повторуваше: „Те молам, те молам, само еднаш!“
Надвор почна да паѓа снег врз оголените липови гранки и врз зачадените покриви на бараките. Токму човек да посака да биде добар и послушен.
Ги земав сите посмртни говори во две дебели најлонски кеси и некако се одвлечкав до дома. Снегот беше добредојден, зашто ги натера сите душкала од соседството да се откажат од ноќните трчања. Нивниот обид да се проверат и на вакво време им ги наежавил вратовите и како разлутени мачки фрфкаа зад вратите.
Нешто се вареше во овој град. Не, не можев да излезам од под стакленото ѕвоно и да ја разберам работата. Знаев само дека еден ден секако низ мојот прозорец ќе влета камен со врзано заканувачко писмо и го благословував секое ново мирно утро.
Во собата беше претопло. Печката беше вжарена и нејзиниот бабот како да го заживуваше оној архиговор на предците што ја фрлиле нашата заоблена коцка како успешна невкусна шега, па не можевме ни да добиеме, ниту да изгубиме.
Расоблечен до половина, излегов од годишното време. Посмртните говори беа суров потсетник. Давид го погребавме во август. Секогаш ја претрчуваше улицата на незгодно место, и беше повеќе одошто сигурно дека еден ден ќе биде смачкан.
Во институтот за судска медицина не можеа да го соберат. Томас изгоре во студиото. Брада тогаш му се обрати како на
жртва, но сите беа начисто дека тоа е самоспалување на еден параноик. Тоа се случи во јуни. Никој не можеше да го изгасне пожарот. Војската успеа само да го локализира. Од Томас не најдоа ни ковче. Истиот месец Ванѓел настрада од камена лавина. Имаше мала плата и никако не можеше да се задоми. Затоа бараше евтини задоволства: возеше стар точек, пешачеше покрај пруга и собираше камилица и слез, планинареше во раните утрински часови… сеедно, сите како да исчезнуваа без трага. Но сега кога се обидував да ги доловам тие ликови, како да го гледав печатот на смртта на оние вообичаени места на блесок во нивните зеници.
Нешто ме полази. Секако би требало да отидам до огледалото и самиот да се погледнам в очи, но таа брзоплета иронија веднаш ми се стори некако многу лесно изведена и недуховита.
За миг се препотив. Надвор, на скалите, снегот чкрташе под нечии стапала. Ја слушнав Муна како шепоти. Веќе стоеше до самата врата и мрмкаше во процепот:
„Отвори. Нема никого. Филип ќе се смрзне. Мјаука од студ и ме гребе“.
Внимателно ја отворив вратата. Не сакав многу светлина да се истури врз улицата. Муна беше водена до кожа. Во едната рака ја носеше крошничката со Филип, а во другата неголема икона на некој непознат светец. Влезе рамнодушно и онака сосе иконата се спушти крај печката. Надвор беше гробно темно. Веројатно ја штедеа струјата. Но, сепак, кога ја затворив вратата забележав… да, не се излажав, низ пластичниот прозорски засен кај соседите отспротива се провре некаков опасен поглед, ѕирнаа некакви страшни очи.
Муна делуваше сонливо, истоштено.
„Свети Никој патува со мене“, рече опуштено. „Се фиксавме заедно. Погледни тука, на неговите раце“.
Навистина, светецот беше боцнат во надланките.
„Ха, ха, гледаш?“ – рече Муна, „добро друштво“.
Ја ослободував од влажните алишта, не водејќи сметка за она што го зборува. Ги познавав тие состојби. Муна беше прекрасно девојче. Минуваше низ некоја своја просветленост што само ја слутев. Знаеше дека во мене сѐ е издробено, но некој жесток инстинкт ја туркаше кон мене, бараше некаква чудна закрила што само таа можеше да ја дефинира.
Го бришев нејзиното кревко тело, ја гушкав, го слушав нејзиното липање.
Во собата почна да станува задушливо. Иконата, немарно потпрена врз печката, почна да нагорува. Ја шутнав настрана и полека ја спуштив Муна на креветот. Веќе беше сосема опуштена и речиси заспана. Го сакав тоа спокојство на нејзиното тело, но сега врз него како да се ронеше грозната пепел на посмртните говори.
Наеднаш сѐ се стресе. Однадвор се слушнаа страшни пукотници, рафали, топовски истрели. Имав чувство дека врз нас ќе се преврти блиската планина, дека ќе се раскостат ѕидовите, дека ќе попукаат џамовите. Сиот бев намовнат од некој подземен страв. Муна лежеше мирно. Тоа беше сосема спротивно на целата луда ситуација.
Во таа грозоморна врева на тешки орудија некој како да затропа на мојата врата. Бев сигурен дека ми се присторило, но некој морбиден нерв ме натера нагло и ширум да ја отворам вратата. Пред мене, во темно-сина униформа, испеглана на црта и со дрско држење, стоеше соседот од другата страна на мојот ѕид. Стаписано се загледа во Муна, онака разголена, испружена на креветот, но пред да успеам да ја затворам вратата тој ја вклинчи ногата кај прагот.
„Веднаш замрачете ги прозорците! Зарем не знаете дека вечерва има голема воена вежба?“
Немаше место за грубости. Морав бргу и едноставно да се согласам. Тој ја извлече ногата, ми намигна во знак на разбирање и соработка, и внимателно стрча по скалите.
Муна спиеше. Од силните татнежи не можев никако да се сконцентрирам на говорот. Всушност, требаше да сторам како Брада: да ги спојам прифатливите делови и квит! Но, јас упорно, без успех, го орав морето.
Околу полноќ се јави Гогош да ме потсети дека закопот е во 9 часот. Дали сум готов?
„Да“, реков, „го имам говорот. Сѐ е во ред“.
Никогаш нема да бидам во состојба да ја достасам таа прецизност. Знаев дека Гогош прв ќе стаса пред капелата за да се погрижи за правилниот распоред на венците и за точната реализација на протоколот. Овој ненадеен закоп, сепак, беше само обична фраза во целокупниот ритам на негоивите однесувања, нешто проверено, разработено.
Изутрината кога заминував, Муна сѐ уште спиеше. Филип беше мушнат крај нејзините стапала. Само еден чекор надвор од домот и тоа беше сосема друг свет, заумен, како исчукан во аван. Снегот беше раскашавен, излозите сѐ уште беа затемнети, колите врвеа бргу, бесчувствително прскајќи ги изѕемнатите пешаци, кои, со прокиснати чевли и вцрвенети носови, итаа кон некои свои маглени цели.
На гробиштата се собра малку свет. Патот од капелата до местото на закопот го минавме тивко, шлапкајќи низ поточињата од снегот што веќе се топеше. Во белината на снегот гробната дупка делуваше грозно, суморно, одбивно.
Сандакот не го отворија. Можеби Куно си го разнел черепот. Гогош се грижеше за спокојството на присутните. Родителите, веднаш до сандакот, беа скршени, но не испуштаа ни глас. Сега требаше да зачекорам напред и да го одржам говорот. Тоа беше бесмислица. Неприродно ја напуштив Муна, без објаснување.
Некоја роднина на Куно истапи напред и рече гласно:
„Ете, а каде се сега другарите да одржат говор?!“
„Шшшшшш! Шшшш!“ – ја смируваа од страна.
Тука се вклешти чудната претпоставка на еден од присутните кој зад мене шепотеше со некого, дека, вусшност, девојката го убила Куно, а потоа стрелала во себе.
Гробарите рамнодушно стоеја одзади со тешките јажиња в раце. Некако требаше да се почне.
„Драг наш Куно…“ – истиснав помеѓу забите.
Чувствував нездржлива потреба говорот да го завршам бргу, да ги сведам нештата на некаков едноставен но пресуден факт, на нешто препознатливо од што на сите нагло ќе им олесни.
„Драг наш Куно…“ – прозборив со мала задршка. „Со својата прерана смрт ти ни нанесе неизмерна болка и ненадоместлива загуба… Се уби…“
Тука за момент застанав, полека поткревајќи го својот (веројатно сосема безизразен и блед) поглед кон насобраните. Гледаа во мене со нескриено исчекување и љубопитство, како да сакаа да речат: „И, и…?!“
„… а ние“ – додадов малку посвечено, само потивко – „…ние ќе го следиме твојот светол пример“.
И тука настана долг и мачен молк, а погребната дружина почна полека и тивко, разочарано да си се разотидува на сите страни.
Па не знам, во секој случај докажано успешен во тие работи, Брада токму така ги започнуваше и ги завршуваше сите свои многубројни погребни говори.
(Продолжува утре, петок, 22 декември)
