Во значаен и долгоочекуван исчекор кон историска и меѓународноправна рехабилитација на страдањата на македонскиот народ, група еминентни македонски интелектуалци – академици, правници, уметници и верски лидери – упатија официјален повик до меѓународната заедница за прогласување на 18 јуни како меѓународен ден за осуда и спречување на геноцидот врз Македонците.
Предлогот, инкорпориран во темелна, аргументирано образложена Предлог-резолуција, е доставен до клучни институции на глобално ниво – вклучувајќи ги Обединетите нации, Советот на Европа и Европскиот парламент. Иницијативата доби поддршка од академиците Љупчо Коцарев, Катица Ќулавкова и Ѓорги Поп-Атанасов, поетот Ефтим Клетников, адвокатот Тони Менкиноски, архијереите на МПЦ – митрополитите Петар и Григориј – како и од други истакнати фигури на македонската интелектуална и духовна елита.
Принципиелна заложба за вистина, правна правда и историска меморија
Во придружното писмо до институциите, иницијаторите истакнуваат дека оваа иницијатива се темели на основните документи на меѓународното право: Конвенцијата за спречување и казнување на геноцидот (1948), Повелбата на ОН, Универзалната декларација за човекови права и релевантните акти од македонското законодавство.
„Она што македонскиот народ го преживеал – и она што и денес го доживува преку институционализирано негирање, правен притисок и дипломатски уцени – ги исполнува критериумите не само на културен и симболички геноцид, туку и на систематско психолошко повредување на една етничка група“, се наведува во писмото.
18 ЈУНИ – ДЕН НА ГЛОБАЛНА СОВЕСТ И АКЦИЈА
Во срцето на Резолуцијата стои повикот 18 јуни да биде прогласен за ден на сеќавање, едукација и превенција. Овој датум би служел како:
– Комеморативен симбол за жртвите на геноцидни политики насочени кон Македонците;
– Платформа за едукација на јавноста за структурното насилство врз македонскиот идентитет;
– Повик за институционална мобилизација за спречување на сите форми на негирање, историски ревизионизам
и системска дискриминација.
Во Резолуцијата се изразува длабока загриженост поради современите меѓународни договори и практики кои, според потписниците, наметнуваат редефинирање или бришење на македонскиот национален идентитет, јазик и историја – што, гледано низ призмата на дефинициите од Конвенцијата за геноцид, може да се квалификува како „тешка душевна повреда на припадниците на една етничка група“.
Повик до Обединетите нации и светската јавност
Резолуцијата апелира до генералниот секретар на Обединетите нации да иницира програма со наслов „Геноцидот врз Македонците и Обединетите нации“, како дел од пошироките напори за глобално признавање и превенција на слични злосторства.
Дополнително, упатен е јасен повик до земјите членки на ОН, специјализираните агенции, регионалните организации и граѓанското општество да преземат конкретни чекори во насока на правно, историско и етичко признавање на сторениот и тековниот геноцид врз македонскиот народ – во сите негови форми.
„Нема вистинско помирување без вистинско признавање. Оваа Резолуција не повикува на конфронтација, туку на будење на светската совест, на одговорност и солидарност во одбраната на човековото достоинство“, гласи заклучокот на иницијативата.
Оваа иницијатива претставува симболичен, но и конкретен правен и морален отпор против негирањето, молкот и историскиот ревизионизам – и е апел за правда што не познава граници, туку повикува на глобален дијалог, достоинствено сеќавање и институционален ангажман. Р.Н.М.
ПРЕДЛОГ-РЕЗОЛУЦИЈА
„Меѓународен ден за осуда и спречување на геноцидот врз Македонците“
Генералното собрание,
Водено од Повелбата на Обединетите нации, Универзалната декларација за човекови права (Резолуција на Генералното собрание 217 A [III]), Конвенцијата за спречување и казнување на злосторството геноцид (анекс кон Резолуцијата на Генералното собрание 260 A [III]);
Тргнувајќи од универзалното право на народите на самоопределување, како и од принципот императивно право (ius cogens) на меѓународното право, од којшто не е дозволено дерогирање со меѓународни договори, ниту преку наводно „доброволно откажување“ од него под меѓународен притисок;
Укажувајќи на Резолуцијата на Парламентарното собрание на Советот на Европа (ПССЕ), усвоена речиси едногласно, со која се бара „спроведување на пресудите на Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП) без одлагање, во согласност со Конвенцијата за човекови права и целосно почитување на владеењето на правото“, вклучувајќи ги и пресудите поврзани со Обединетата македонска организација „Илинден“ (Документ 16134 од 19 март 2025 година, Report | Doc. 16134 | 19 March 2025);
Повикувајќи се на Член II, алинеја (б) од Конвенцијата за спречување и казнување на злосторството геноцид, според кој едно од дејствијата што претставуваат геноцид вклучува „нанесување тешка телесна или душевна повреда на членови на групата“, што е рефлектирано и во домашното законодавство како што е Член 403 од Кривичниот законик, кој го дефинира поимот геноцид како примена на дејствија со намера за уништување група, вклучително и „тешко нарушување на физичкото или душевното здравје на членовите на групата“;
Земајќи ги предвид наводите дека одредени меѓународни договори и преговарачки рамки наметнуваат ревизија на македонскиот идентитет, јазик и историја, со што веќе се предизвикани и потенцијално ќе се предизвикуваат сериозни душевни повреди и колективна траума кај припадниците на македонскиот народ;
Повикувајќи се на принципите на Виенската конвенција за договорно право, особено на одредбите кои предвидуваат ништовност на договорите склучени како резултат на принуда врз претставник на држава (Член 51) или принуда врз држава со закана или употреба на сила (Член 52), како и корупција на претставник на држава (Член 50);
Имајќи ги предвид тврдењата дека Преспанскиот договор не е склучен во согласност со принципот на добра волја (bona fide) од сите страни, особено во однос на македонската страна, што го доведува во прашање почитувањето на основните начела на меѓународното договорно право;
Потврдувајќи го своето силно противење на неказнивоста за геноцид, злосторства против човештвото, воени злосторства и други тешки кршења на меѓународното хуманитарно право и меѓународното право за човекови права; воедно нагласувајќи ја, во овој контекст, одговорноста на државите да стават крај на неказнивоста и, за таа цел, темелно да ги истражуваат и кривично да ги гонат, во согласност со нивните релевантни меѓународни правни обврски и нивното домашно право, лицата одговорни за таквите дела, со цел да се избегне нивно повторување и да се постигнат одржлив мир, правда, вистина и помирување, при што учеството на жртвите, преживеаните и членовите на нивните семејства е од централно значење;
Поздравувајќи го значајниот напредок постигнат од меѓународните судови во текот на последните години во борбата против неказнивоста и во обезбедувањето одговорност за геноцид, злосторства против човештвото, воени злосторства и други сериозни злосторства преку меѓународниот правосуден систем;
Повторувајќи дека согласно меѓународното право, кривичната одговорност за злосторството геноцид е индивидуална и не може да се припише на која било етничка, верска или друга група или заедница во целина;
Имајќи ја предвид улогата на специјалните советници на Генералниот секретар за спречување на геноцид и за одговорноста за заштита, и истакнувајќи ја важноста од редовни известувања за кршењата на човековите права и меѓународното хуманитарно право, како и за говорот на омраза и за поттикнување на рано предупредување и свест за ризикот од геноцид,
Повторувајќи ја непоколебливата посветеност за одржување на стабилноста и за зајакнување на единството во различноста во Европа,
1. Одлучува да го прогласи 18 јуни за Меѓународен ден за осуда и спречување на геноцидот врз Македонците, кој ќе се одбележува секоја година;
2. Безусловно го осудува секое негирање на геноцидот врз Македонците и ги повикува земјите-членки да ги зачуваат утврдените факти, вклучително и преку нивните образовни системи, со развивање соодветни програми за образование и сеќавање, со цел да се спречи негирањето, погрешното толкување и повторната појава на геноцид во иднина;
3. Ги повикува сите држави целосно да ги почитуваат своите обврски кои произлегуваат од Конвенцијата за спречување и казнување на злосторството геноцид, во согласност со нејзината применливост, и од меѓународното обичајно право за спречување и казнување на геноцид, со должно почитување на релевантните одлуки на Меѓународниот суд на правдата;
4. Бара од Генералниот секретар да воспостави програма за информирање на јавноста под наслов „Геноцидот врз Македонците и Обединетите нации“, која ќе вклучува активности за подготовка на одбележувањето на годишнините; и дополнително бара од Генералниот секретар да ја дистрибуира оваа Резолуција до сите земји-членки, организациите од системот на ОН и граѓанските организации, и да ги поттикне на нејзино соодветно одбележување; и да се преземат процедури за ефективно и ефикасно спречување на геноцидот врз Македонците;
5. Ги повикува сите земји-членки, организациите на системот на Обединетите нации, другите меѓународни и регионални организации и граѓанското општество, вклучително и невладините организации, академските институции и другите релевантни чинители, да го одбележат Меѓународниот ден преку организирање специјални комеморации и активности со кои ќе им се оддаде почит на жртвите на геноцидот врз Македонците, како и да спроведат соодветни активности за едукација и подигање на јавната свест.
