Апостол Петар, познат и како свети Петар и Кифа – оригинално име Симеон син на Јона – бил еден од дванаесетте апостоли на Исус. Неговиот живот е видно прикажан во новозаветните евангелија и во Делата на апостолите. Петар бил галилејски рибар на кого Исус му доделил водечка улога, кој наводно му ги дал клучевите од небото и го нарекол „карпа“ на која ќе се изгради црквата.

Иако подоцна не се покажал задоволително како ученик во неколку клучни моменти од животот на Исус, Петар станал ефективен водач на раната црква. Илјадници беа преобратени со неговите проповеди и му се припишуваа многу чуда. Неговите односи со свети Павле, сепак, беа бурни, бидејќи двајцата водачи не се согласуваа за заедништвото меѓу еврејските и нееврејските христијани.

Според католичката традиција, Петар бил првиот папа. Древните христијански цркви сите го сметаат за главен светец и го поврзуваат со основањето на црквата во Рим, но се разликуваат околу авторитетот на римскиот патријарх во денешното христијанство. Голем број дела му се припишува на Петар по неговата смрт, вклучително и две писма вклучени во Новиот завет.

Традицијата вели дека римските власти го осудиле Петар на смрт со распнување. Според една приказна запишана во апокрифните Дела на Петар, тој бил распнат со глава надолу. Римската матирологија го одредува 29 јуни како празник и на Петар и на Павле  (нашиот црковен календар го датирапразникот две седмици подоцна). Традицијата го лоцира неговото гробно место каде што подоцна била изградена базиликата Свети Петар, директно под високиот олтар на базиликата.

Исусовиот главен ученик Новиот завет го прикажува Петар како главен ученик на Исус, човек со едноставна вера кој бил далеку од совршен во својството на ученик, но можело да му се верува на долг рок како „карпа“ на која би можела да застане подоцнежната црква.

Според Евангелието по Јован, Петар е роден во Витсаида (Јован 1:44). Името на неговиот татко е запишано како Јона (Матеј 16:17). Секое од синоптичките евангелија раскажува како свекрвата на Петар била исцелена од Исус во нивниот дом во Капернаум (Матеј 8:14–17), што упатува на тоа дека Петар бил оженет.

Пред да стане ученик на Исус, Петар, тогаш наречен Симон, бил рибар заедно со неговиот брат Андреј. Евангелието според Јован исто така го прикажува Петар како рибар, но само по воскресението.

Матеј и Марко известуваат дека додека ловеле риба во Генисаретското езеро (Галилеја), Симон и неговиот брат Андреј биле повикани од Исус, без претходен контакт, да бидат негови следбеници, со зборовите: „Следете ме и ќе ве направам ловци на луѓе“ (Матеј 4:18–19; Марко 1:16–17). Според Лука, Симон е сопственик на брод што Исус го користи за да им проповеда на мноштвото што застанува на брегот на Генисаретското езеро (Лука 5:3). Тогаш Исус ги воодушевува Симон и неговите придружници, Јаков и Јован, велејќи им да ги спуштат мрежите, при што ловат огромен број риби. Веднаш по ова тргнуваат по него.

Меѓутоа, во Евангелието според Јован, Петар се сретнал со Исус за прв пат покрај реката Јордан, каде што Петар бил ученик на Јован Крстител (Јован 1:35–42). Како што ни е кажано, Андреј го слушнал Јован Крстител како го опишува Исус како „Божјето јагне“, по што го следел Исус. Потоа отишол и го повел својот брат Симон, велејќи:

„Го најдовме Месијата“, и го одвел кај Исус. Тогаш Исус му го дал на Симон името Кифа, што значи „карпа“, на арамејски. Петар (Петрус) е едноставно грчки превод на „Кифа“.

 Позиција меѓу апостолите Петар

Петар често се прикажува како гласноговорник на сите апостоли и како човек на кого Исус му дал посебна власт. Според Евангелието по Матеј, Петар сам можел да оди по вода откако видел дека Исус го прави истото (Матеј 14:22–32). Евангелијата на Марко и Јован го спомнуваат и Исус како оди по вода, но не го спомнуваат Петар.

Петар е тој што прв објавува дека Исус е Месијата во синоптичките евангелија, велејќи: „Ти си Христос, Синот на живиот Бог“. (Матеј 16:16) Исус го фали Петар за оваа исповед и изјавува: „Ти велам дека си Петар, и на оваа карпа ќе ја изградам својата црква, а портите на адот нема да ја победат“ (Матеј 16:18)

Помладиот Петар често се спомнува во евангелијата, заедно со Јаков Постариот и Јован, посебна група или тројство ученици во рамките на дванаесетте апостоли. Оваа основна група од тројца беше присутна на посебни настани, како што се преобразувањето и Исусовата молитва во Гетсиманија, во кои другите не учествуваа. Марко известува дека само на Петар му било дозволено да го следи Исус во куќата на водачот на синагогата Јаир каде што Исус ја вратил ќерката на Јаир од мртвите.

Неколку пати, Исус ги трга Петар, Јован и Јаков настрана и им открива работи што другите ученици не ги слушаат (на пр. Марко 13).

Неуспесите на Петар

Петар му се побунил на Исус откако Исус ја открил можноста дека ќе претрпи смрт во Ерусалим, што го поттикнало Исус да изјави: „Бегај од мене, сатано! (Марко 8:33) Сите четири канонски евангелија раскажуваат дека, за време на Тајната вечера, Исус пророчки претскажал дека Петар трипати истата вечер ќе негира дека бил со него. Во Матеј, Петар инсистирал: „Дури и да треба да умрам со тебе, никогаш нема да се одречам од тебе“. (Матеј 26:35)

Во Марко 14:29 тој изјавил: „Дури и сите да отпаднат, јас нема“. Лука известува дека, по Тајната вечера, Исус им наредил на учениците да донесат два меча со себе во Гетсиманија (Лука 22:38), каде што им заповедал на Петар и на другите двајца главни ученици да бдеат додека тој се моли во градината. Кога се вратил и ги затекнал луѓето како спијат, Исус му се обратил на Петар да му рече: „Бдеј и моли се за да не паднеш во искушение. Духот е подготвен, но телото е слабо“. (Матеј 26:41)

Додека Петар повторно спиел, Бог ја одбил Исусовата молба „да остави оваа чаша да одмине“ (Матеј 26:39). Во меѓувреме, Јуда Искариот можел непречено да се приближи и да го предаде Исус на стражарите кои сакале да го уапсат. Според Јован, Петар потоа му го отсекол увото на слугата на првосвештеникот. (Јован 18:10). Исус го прекорил за овој чин на насилство. Лука додава детали дека Исус го допрел увото на стражарот и го излекувал.

 

Петар им се придружил на другите ученици во бегството по апсењето на Исус. Тој трипати ја негирал својата поврзаност со Исус и не се осмелил да биде сведок на неговото погубување.

 

Појавувања на воскресението

Во Евангелието на Јован, Петар е првиот човек што влегол во празниот гроб, иако жените и саканиот ученик стигнуваат таму пред него (Јован 20:1–9). Според Лука, кога жените им кажуваат на апостолите за празниот гроб, тие прво не веруваат и Петар оди самиот да провери (Лука 24:1–12).

Првото Послание на Павле до Коринтјаните содржи список на појавувања на Исус по  воскресението, од кои првото е појавување на „Кифа“ (1. Коритјаните 15:3–7). Појавувањето на „Симон“ е исто така пријавено во Лука 24:34.

Во последното поглавје од Евангелието по Јован, Петар трипати ја потврдува својата љубов кон Исус, очигледно враќајќи за неговото трикратно негирање, а Исус повторно ја потврдува позицијата на Петар (Јован 21:15–17), поучувајќи го да „ги храни моите овци“.

Петар во раната црква

Авторот на Дела на апостолите го прикажува Петар како исклучително важна личност во раната христијанска заедница, иако не е јасно дали Петар или Јаков, „Господовиот брат“ е водечка фигура во црквата во Ерусалим. Петар ја одигра клучната улога рано. Тој го презеде водството во изборот на замена за Јуда Искариот (Дела 1:15) и одржа значаен говор за време на Педесетницата, по што 3.000 Евреи ја прифатиле неговата порака и се покрстиле (Дела 2:38-41).

Тој станал познат во Ерусалим поради исцелувањето на осакатениот просјак (Дела 3). Тој двапати беше изведен пред Синедрионот за проповедање на Евангелието (Дела 4:7–22), (Дела 5:18–42).

Исто така, Петар го осудил ученикот Ананија затоа што овој задржал за себе половина од парите од продажбата на неговиот дом, иако ветил дека сите ќе ги предаде, по што Ананија и неговата сопруга умреле (Дела 5:1-10).

Ангел го спасува Петар од затвор

Петар дошол во Самарија откако Евангелието почнало да се шири таму, и токму тој остро го искарал новообратениот Симон затоа што понудил пари за да добие способност да го пренесе Светиот Дух на другите верници (Дела 8). Петар презеде мисионерско патување во Лида, Јопа и Цезареја (Дела 9:32–10:2), станувајќи клучен во одлуката да се евангелизираат незнабошците (Дела 10). Тој, исто така, славно го воскресена детето Тавита (Дела 9:40).

Во Дела 11, Петар беше критикуван од црквата во Ерусалим за премногу блиско дружење со не-Евреите, но инсистираше на тоа дека Бог во сон му заповедал да го стори тоа. Во Дела 12 се раскажува како Петар чудесно избегал од затвор откако бил уапсен од Ирод Агрипа I. Петар бил присутен на Соборот во Ерусалим (Дела 15), каде што Павле го расправал случајот за прифаќање на незнабошците во христијанската заедница без обрежување.

Во овој момент, повеќе не е Петар, туку Јаков кој е одлучувачкиот авторитет и испраќа писмо до нееврејските цркви известувајќи ги за неговата пресуда. Дела на апостолите го свртува своето внимание кон Павловата служба и затоа мораме да се свртиме кон Павле за дополнителни информации.

Од Павле дознаваме дека се чини дека Петар престојувал некое време во Антиохија. Од Павле дознаваме и дека на сопругата на Петар и е дозволено да го придружува на неговите патувања, со финансиска поддршка од црквите (1. Коринтјаните 9:4-6).

Односот на Петар со Павле не бил секогаш пријателски

Павле раскажува случка во Посланието до Галатјаните (Галатјаните 2:11), во која тој јавно се соочил со Петар за лицемерие во одбивањето да вечера на иста маса со нееврејските христијани откако одредени „луѓе од Јаков“ пристигнале во градот. Други писма на Павле содржат бројни референци за несогласувања меѓу него и другите ученици за тоа како еврејскиот закон се однесува на нееврејските христијани.

Една од фракциите на коринтската црква тврди дека го следи „Кифа“, додека друга го следи Павле, а трета се придржува до Аполос (1. Коринтјаните 1:12).

Надвор од Новиот завет

Различни изреки и дела му се припишуваат на Петар во новозаветните апокрифи, од кои сите сметаат дека потекнуваат од период подоцна од синоптичките евангелија и обично од вториот век од нашата ера. Додека некои од овие традиции се прифатени според православните преданија, други се сметаат за легенди, а некои се отфрлени како еретички.

Изреки и Дела на Петар; Грузиската православна икона на Свети Петар и Павле

Две изреки му се припишуваат на Петар во Евангелието по Тома. Во првата, Петар го споредува Исус со „праведен гласник“. Во втората Петар бара од Исус да ја острани Марија Магдалена бидејќи таа ежена…

Исус го негира неговото барање, велејќи дека ќе ја направи „машко“.

Во Апокалипсата на Петар, Петар води дијалог со Исус за параболата за смоквата и судбината на грешниците.

Во Евангелието по Марија, Петар се чини дека е љубоморен на Марија (веројатно Марија Магдалена). Тој им вели на другите ученици: “Дали тој (Исус) навистина зборуваше приватно со жена, а не отворено со нас? Дали треба да се вратиме и сите да ја слушаат? ова, Леви вели: „Петар, отсекогаш си бил со лошо расположение“.

Други неканонски текстови кои му припишуваат изреки на Петар се Тајната книга на Јаков, 2 Климент и Дела на Петар. Фрагментарното Евангелие по Петар содржи текст за смртта на Исус, кој значително се разликува од канонските евангелија. Тој дава малку информации за самиот Петар, освен што по откривањето на празната гробница, „јас Симон Петар и брат ми Андреј ги зедовме нашите рибарски мрежи и отидовме на морето“.

Многу чуда му се припишуваат на Петар во Дела на Петар и други апокрифни дела. Во Дела на Петар, Петар одржува натпревар со Симон Магус во правење чуда, надминувајќи го на секој чекор. Во Дела на Петар, Андреј буквално провлекува камила низ отворот на игла.

Во Апокалипсата на Петар, тој ги открива катаклизмичните настани од последните денови.

Доцните легенди велат дека Петар имал ќерка, која понекогаш се поистоветувала со девицата маченичка Петронила.

Смртта на Петар

Традицијата вели дека Петар доживеал мачеништво во Рим, веројатно во времето на големиот пожар во 64 година, за кој императорот Нерон ги обвинил христијаните. Климент Римски, во неговото писмо до Коринтјаните (поглавје 5), напишано в. 80-98, зборува за мачеништвото на Петар со следните термини:

„Преку љубомора и завист, најголемите и најправедните столбови на Црквата беа прогонувани, па дури и до смрт… Петар, преку неправедна завист, издржа не еден или два, туку многу тешкотии, и најпосле, откако го даде своето сведоштво, отиде во местото на славата што му припаѓаше“.

Дионисиј Коринтски напишал: „И двајцата (Петар и Павле) подеднакво садеа во нашиот Коринт и нè научија; и двајцата подеднакво, учејќи слично во Италија, маченички пострадаа во исто време“ (Писмо до папата Сотер [170 н.е.], во Евсевиј, Историја на Црквата 2:25:8).

Апокрифните Дела на Петар, раскажуваат дека Римјаните го распнале Петар наопаку на негово барање, поради неговата желба да не се поистоветува со Исус. Дела на Петар, исто така, се смета дека е извор за традицијата за познатата фраза Quo Vadis – Каде одиш? Според оваа традиција, Петар бегал од Рим за да избегне погубување кога имал визија на Исус и го прашал каде оди, на што Исус одговорил дека „оди во Рим, за повторно да биде распнат на крст“.

Тоа го натерало Петар да одлучи да се врати во градот и да прифати мачеништво. Во четвртиот век, кога императорот Константин I решил да му оддаде почест на Петар со голема базилика, точната локација на погребот на Петар веќе била цврсто утврдена според верувањето на христијаните од Рим.

Фокусната точка на базиликата Свети Петар, и во нејзината оригинална форма и во нејзината подоцнежна целосна реконструкција, е олтарот поставен над она место што се смета дека е точното место каде што бил погребан Петар. Меѓутоа, неодамна овие традиционални ставови во врска со смртта на Петар се доведени во прашање, поради ископувањето во 1953 година на она што некои веруваат дека е гробот на Петар во Ерусалим.

Традиционалните празници на Свети Петар се (според нашиот календар, празниците се две недели подоцна):

18 јануари, Празник на престолот на Свети Петар во Рим

19 март, Празник на престолот на Свети Петар во Антиохија

29 јуни, празник на Свети Петар и Павле

1 август, Свети Петар во синџири

18 ноември, празник на посветувањето на базиликите Свети Петар и Павле

Приматот на Петар

Прашањето за првенството на Петар над другите апостоли и првенството на Рим над другите цркви во градовите е многу дебатирано. Евангелијата јасно го прикажуваат Исус како да му додели посебен статус на Петар, но тој нема власт над нив дури по воскресението. Навистина, се гледа како тој не ја разбира намерата на Исус (Матеј 16:23), заспива на стража во клучен момент, па дури и го негира своето дружење со Исус за да го спаси сопствениот живот. По воскресението, Петар прво игра клучна улога во црквата во Ерусалим, но подоцна се чини дека е одговорен Јаков Праведниот, а Петар и Павле се судираат во Антиохија.

Петар не игра никаква улога во втората половина на Книгата на Дела, а неговата поврзаност со Рим не се наоѓа никаде во Новиот завет. Меѓутоа, кон крајот на вториот век од н.е., традицијата дека Петар и Павле биле обединети во мачеништво во Рим била добро воспоставена.

Наскоро, Петар се појавува како центар на православната власт, иако не и единствен. Иринеј од Лион (крајот на вториот век) напишал во „Против ересите“ дека римската црква била седиште на апостолската власт, мислејќи на: сукцесијата на епископите на најголемата и најстарата црква позната на сите, основана и организирана во Рим од двајцата најславни апостоли, Петар и Павле…

Со таа црква, поради нејзиното супериорно потекло, сите цркви мора да се согласат, односно сите верници во целиот свет и токму во неа верниците насекаде го задржале апостолското предание. (Книга III, Поглавје III, ставови 2–3)

Тертулијан Картагински додаде: „Ако сте близу Италија, го имате Рим, каде што власта е при рака и за нас. Колку е таа среќна црква, на која апостолите ја излеале целата своја доктрина со својата крв; каде што Петар имал страст како онаа на Господа, каде што Павле беше крунисан со смртта на Јован [Крстител, со обезглавување]“.

Во Римокатоличката црква, водечката улога на Петар меѓу апостолите лежи во коренот на водечката улога на папата меѓу епископите на Црквата како тело Христово. Папите го носат Рибарскиот прстен, кој носи слика на светецот како ги фрла своите мрежи од рибарски брод. Клучевите што се користат како симбол на авторитетот на папата се однесуваат на „клучевите од небесното царство“ ветени на Петар (Матеј 16:18–19). Затоа, Петар често е прикажан и во западната и во источната христијанска уметност како држи клуч или збир на клучеви. Римскиот патријарх, иако не единствениот „папа“ во тоа време, бил признат како наследник на Петар како епископ на Рим од сите древни христијански цркви, освен оние за кои се сметало дека се еретички.

Сепак, за многу протестанти, идејата за приматот на Петар се базира врз основа на недостаток на современи докази, бидејќи традицијата дека Петар отишол во Рим и таму бил маченик не била добро воспоставена до вториот век. Згора на тоа, дури и ако традицијата е вистинита, ова не мора да ја воспоставува власта на Рим над другите цркви.

Во православната традиција, позицијата на Петар се гледа како primus inter pares – прва меѓу еднаквите, заедно со другите митрополитски патријаршии.

Неодамнешните студии на апокрифната литература, особено на гностичката разновидност, укажуваат на тоа дека ставот на Петар бил нагласен од православните цркви како собирна точка за зајакнување на авторитетот на православните епископи против лажни учења. Така, некои од гностичките евангелија и друга апокрифна литература го прикажуваат Петар во понегативно светло од канонските евангелија и преживеаната црковна традиција.

Новиот завет вклучува две писма (посланија) кои му се припишуваат на Петар. Сепак, мнозинството современи научници не веруваат дека писмата се вистински напишани од Свети Петар. Текстуалните карактеристики на овие две посланија укажуваат дека тие не се напишани од иста рака. Згора на тоа, и двете посланија покажуваат висок квалитет на културен и урбан грчки јазик, факт што е во спротивност со лингвистичката вештина што се очекува од еден рибар што зборува арамејски, кој би го научил грчкиот како втор или трет јазик.

Некои научници тврдат дека теолошките разлики подразбираат различни извори и укажуваат на недостатокот на референци за Второто послание на Петар меѓу првите црковни отци. Меѓутоа, авторот на Првото послание експлицитно наведува дека користи секретар, што би можело да објасни некои од овие приговори.

 

Исто така, постојат голем број други апокрифни списи кои или се припишуваат или напишани за Свети Петар. Тие биле од антиката сметани како псевдепиграфи. Тие вклучуваат: Евангелие според Петар, докетски наратив кој преживеал само делумно Дела на Петар, од кои неколку преданија за Петар преминале во прифатена традиција, Писмо на Петар до Филип, кое било пронајдено во Наг Хамади, Апокалипсата на Петар, која многу христијани ја сметаа за вистинска дури и во петтиот век и беше кандидат за вклучување во Новиот завет, Epistula Petri, воведно писмо што му се припишува на Петар што се појавува на почетокот на барем една верзија на Климентинската литература, Дела на Петар и Андреј, во кои Петар прави неколку чуда, најпознато предизвикувајќи камила да помине низ игла, Дела на Петар и дванаесетте, алегорија слична на параболата за скапоцениот бисер, заедно со гностичко изложување на приказната, Дела на Петар и Павле, делумно засновани на дел од Дела на Петар каде се опишува смртта на Петар, но ги прикажува Петар и Павле обединети во мачеништво во Рим.