Драган СТОИЛОВСКИ на ФБ
Свети Илија (Илинденско) востание од 2 август 1903 година и Бугарите.
Бугарите, кои имаат свои шпиони во Македонија, ги следат подготовките за востанието и кога ќе избие, најпрвин во вилаетот Монастир-Битола, без да интервенираат ја запираат својата војска на македонската граница. Потоа, штом се случија „грабежите, убиствата, депортациите со грчкото соучесништво во неговото задушување“, напиша Берар, Бугарите испратија меморандум до канцелариите на 10 август 1903 година. Тие детално ги наведоа сите прекршоци на Турците во Македонија.
Иако Бугарите не учествувале во востанието, тие против сите историски докази остануваат на ставот дека Крушевската Република, прогласена за време на востанието, била нивно дело.
Меѓутоа, последната реченица од овој меморандум јасно покажува, со признание на самите Бугари, дека тие се туѓи за востаничкото движење во Македонија:
„Причините за оваа револуција се познати денес, а одговорностите веќе се утврдени. Големата Порта повеќе нема да може да го обвини Кнежеството за ова. (Бугарски), Софија, 28 јули (10 август) 1903 година.
Но овој историски факт не ги спречи нивните историчари да се обидат да ја бугаризираат и Крушевската Република која го претставува историскиот темел на современата држава Македонија.
Виктор Берар и Македонија
L’insurrection de la Saint-Élie (Ilinden) 2 août 1903 et les Bulgares
Les Bulgares qui ont leurs espions en Macédoine suivent les préparatifs pour l’insurrection et quand elle éclate, d’abord dans le vilayet de Monastir-Bitola, ils stoppent leur armée à la frontière de la Macédoine sans intervenir. Puis, une fois finis les « pillages, les meurtres, les déportations avec la complicité grecque dans son étouffement, » écrit Bérard, les Bulgares adressent un mémorandum aux chancelleries le 10 août 1903. Ils y ont énuméré en détail toutes les exactions des Turcs en Macédoine. Bien que les Bulgares n’aient pas participé à l’insurrection, ils soutiennent contre toute évidence historique que la République de Kruševo, proclamée pendant l’insurrection, serait leur œuvre. Cependant, la dernière phrase de ce mémorandum montre clairement, de l’aveu même des Bulgares, qu’ils sont étrangers au mouvement insurrectionnel en Macédoine: «Les causes de cette révolution sont aujourd’hui connues et les responsabilités d’ores et déjà établies : la Sublime Porte ne pourra plus en accuser la Principauté. » (bulgare), Sofia, le 28 juillet (10 août) 1903. Mais ce fait historique n’a pas empêché leurs historiens d’essayer de le bulgariser ainsi que la République de Kruševo qui représente le fondement historique de l’État contemporain de la Macédoine.
Victor Bérard et la Macédoine 
