Воислав ЗАФИРОВСКИ

Дали некогаш сте се прашале како изгледа да се биде човек во функција на граѓаните, во функција на законот, со еден збор, да се биде полицаец… секојдневно да сте во униформа, опремен со средства за вршење на полициските работи, со средства за присилба – лисици, палка, пиштол и на сето згора да имате право и обврска да примените некое од посебните полициски овластувања?!

Можете ли да претпоставите каква едукација, каква обука и кои се вештини треба да ги владеете?!

Посебноста на полициските овластувања, а со тоа и на полициската професија е во тоа што со примената на кое било од нив, без исклучок, се засега во сверата на човековите слободи и права. Но кога станува збор за примена на овластувањата кои значат присилба, или ограничување на слободата на движење, тука работите се уште посериозни. Треба да бидат исполнети законските основи и пропишаните услови за нивна примена за дејствијата да се оценат и третираат како оправдани и сразмерни. Посебна е тежината во случаите кога се исполнети основите и условите за употреба на огнено оружје – за примена на смртна сила.

Кај нас смртната казна е укината, впрочем како во сите европски земји, но полицискиот службеник, во својата работа има законско право и обврска, кога се исполнети основите за употреба на огнено оружје и кога се исполнети предвидените услови за тоа, да може да употреби и смртна сила, да лиши лице од живот, а за тоа да не сноси одговорност.

Дали има потешка, посериозна и поодговорна работа од таа?! Полицаецот мора да дејствува токму во моментот и на начин кој се пропишани со закон или врз основа на закон. Секоја грешка, сторена со преземање или пропуштање на некое дејствие, може да биде кобна, некој да го загуби животот, а полицискиот службеник да е одговорен за убиство, особено ако дејствувал или не дејствувал во околности кога не се исполнети со закон пропишаните основи или не се исполнети пропишаните услови за тоа.

За разлика од нив, судиите кои за да ја утврдат вината и одмерат казната за обвинетиот кој во судницата задолжително се појавува со бранител, се сослушуваат сведоци, се остварува увид во експертизите од материјалните докази, од вештачењата, со можност грешката на судијата да ја коригира повисокиот суд.

Сепак најстрашното е што полициските службеници, секојдневно се изложени на разни притисоци, од роднини, пријатели, познаници до притисоци од нивни колеги, претпоставени и од кого се не, а полицискиот службеник е само обичен, смртен човек со скромни примања. Сето тоа треба да се издржи, полицискиот службеник да манифестира одважност и интегритет, бидејќи тој е обврзан да го спроведува законот, а секое поинакво постапување, со преземање или непреземање на соодветни дејствија, веднаш го става од другата страна на законот.

Ако се направи анализа на статистичките податоци за сериозните случаи на криминал, во најголем дел од нив ќе наидете во позадината, директно или индиректно стои и некој полициски службеник или полициски старешина, со задача да чистат терен, да бидат “кртови”, или да заташкуваат – покриваат некој криминалец. Значи има и такви што свесно злоупотребувајќи ја униформата се ставиле во функција на криминалот.

Зошто е тоа така?! Причини има многу, но клучот е во селекцијата на кадрите, нивната едукација; несоодветниот и партизиран полициски менаџмент со неуспешен и сомнителен советнички тим, кој многу често е без соодветно образование и со кариера во чиј раст има многу прескокнати скалила; и секако, не соодветната организациона поставеност која се повеќе се централизира и милитаризира, а бројни политички потези го рушат интегритетот на полициските службеници.

Околу селекцијата на кадрите јавноста се изнагледа театар, склекови, трчање, посета на министри и што уште не, а во Центарот за обука многу малку може да се видат кандидати од тие што се појавиле и ги поминале тестовите на физичка подготовка. Низ јавноста гласно се шпекулира дека уписот чинел од 2 до 5000 евра, во зависност од партиската припадност на кандидатот и линијата преку која се бара влез на курсот. И никој од одговорните не се обиде да ги истражи таквите гласини, а не дека не ги слушнале или не знаат.

Едукативниот процес се реализира во текот на една година од страна на искусни полицајци…но проблемот е во тоа што тие се без педагошко, дидактичко и методолошко знаење, а нивното искуство го оценувал нивниот партизиран раководител во полициската станица, кој е многу често без соодветно образование и многу често без јасни критериуми. Последните три месеци кандидатите одат на практична работа во полициските станици, по што полагаат завршен испит и се промовираат во полициски службеници.

Ако некој платил 2000 евра за упис на курсот, што може граѓаните да очекуваат од таков полицаец?! Логичен е заклучокот, за кусо време покрај платата да си ги врати дадените пари и да најде начин да спечали и повеќе од тоа.

Затоа неопходно е да се смени системот на полициска едукација, да се врати средното полициското училиште и теоретскиот дел да го реализираат искусни, стручни и компетентни професори, а практичната работа да ја спроведуваат под надзор на обучени и лиценцирани полициски ментори.

На овој начин, ќе се изградат деполитизирани кадри, кадри со ИНТЕГРИТЕТ, што денес го нема во полицијата. Денес старешините спроведуваат политика, а не закон, со јасна порака – ќе го врзете коњот таму, каде што газдата ќе ви каже…а за тоа што вели законот, за тоа колку понижено се чувствуваат и како реагираат  полициските службеници и граѓаните, за нив се чуваат убаво спакувани шарени лаги за сечии вкус, во форма на амброзија за сечија душа. Грдото чувство е уште поголемо ако се има предвид дека голем број полициски старешини се со несоодветно образование, од Факултети за физичка култура; земјоделски; педагошки, завршени или купени дипломи од разни Мерковци, Трифуновци, Сламковци од земјава, но и со сомнителни дипломи од бившите југословенски држави и покраини.

Секако, несоодветна е и воена академија, бидејки не може да се споредува полициската работа со војничката, станува збор за два различни света, за методологија на работа која не е компатибилна, во кои пристапот кон работните задачи е различен, се различна е и професионалната ментална матрица на едните и другите?! Додека полицаецот размислува, самостојно одлучува и дејствува, војникот чека наредба, што е многу различно.

Во една прилика еден професор од Факултетот за безбедност, коментирајќи ги случаите на пречекорувања на полициските овластувања со употреба на сила, најде оправдување дека раката не била кантар. За жал се почесто слушаме такви коментари и оправдувања од бројни полициски старешини кои даваат официјални оцени за оправданоста и сразмерноста на полициската присилба. Велам за жал, затоа што во времето кога постоеше полициско училиште, слушателите се учеа дека нивниот мерен инструмент не смее да биде во раката, туку во главата.

Тоа што не можеше тогашниот министер, сега покоен, Чокревски да го види, е токму разликата меѓу генерациите образовани полициски службеници чиј мерен инструмент е во главата, од инстант профилираните полицајци, со мерен инструмент во рацете, факт кој граѓаните секојдневно го препознаваат.

Застрашувачка е помислата дека за нецели десетина години во пензија ќе заминат сите кои станаа полициски службеници низ процес на соодветно полициско образование и воспитување во училиште, со вистински, искусни професори и воспитувачи, низ процес во кој за најголема вредност и достигнување се сметаше човечноста и професионализмот, а потоа се останато.

Реформи во полицијата под итно мора да се направат, а единствениот начин политиката да се тргне од оваа чувствителна професија, да се реафирмира донесената Стратегија за реформи во полицијата, и да се афирмира професионализмот, е воведување на средно полициско училиште во кое кандидатите ќе се запишуваат по завршена втора година на некое од средните училишта во републиката.

Вака, како што стојат работите, можеме да се пофалиме дека имаме полиција сообразена со вицовите за полицајците.