Блаже Миневски е прозаист и драмски автор, добитник на наградите „Стале Попов“, „Роман на годината“, „Рациново признание“ и наградата на Град Скопје – „13-ти Ноември“. Романите на Миневски се преведени на англиски, полски, ерменски, бугарски, руски, словенечки, арапски, хрватски, кинески, српски и италијански јазик.
Неговите драмски текстови со години беа на репертоарите на македонските професионални театри, но се играа и како премиери на Охридско и Скопско лето, а за пиесата „Немушт јазик“ ја доби наградата на МНТ за најдобар драмски текст во 2001 година.
Со претстави работени по негови текстови, македонските театри имаат гостувано во Русија, Бугарија, Словенија, Хрватска, Албанија и Србија, а за некои од нив има добиено и награди на фестивалот „Војдан Чернодрински“ во Прилеп.
Тој е застапен во сите антологии на македонската кратка проза објавени последните триесетина година во Македонија и надвор од неа, а негови раскази се преведени на повеќе од дваесет јазици во светот.
Блаже Миневски е и автор на првиот расказ-центон во современата македонска книжевност. Не употребувајќи ниту еден свој творечки збор, Миневски успеал само со зборовите на Петре М. Андреевски да напише „свој“ расказ. (Во тематската збирка раскази „Книга за Петре“ за еден од нашите најзначајни литературни автори, која на едно место спојува творци од повеќе генерации.)
Во богатата, поетска и метафорична лексика на Миневски има и меланхолија и горчина, но и хумор. Темите пак, со кои главно се занимава се идентитетот, историската меморија: со реалистично-магичен психолошки наратив, на сосема инвентивен начин.
Пишувате романи, раскази, драми, новинар сте… Што ви е „најтешко“, што „најлесно“, а каде се чувствувате најкомотно?
-Нема комотно пишување, но има помошни средства што можат да помогнат кога е најтешко. Во мојот случај во такви моменти секогаш се „повикувам“ на некои од моите „живи слики“ од детството, но и на „животното искуство“ на репортер што неколку децении го стекнував низ „новинарските разговори“ со моите идни прототипови. Мојата проза е микс од спомените од детството, впечатоците што ги собрав како новинар-репортер и македонскиот фолклор. Но, еве една „прозна тајна“ што досега мислам дека не сум ја кажал докрај. Постоеше еден старец, кој не беше крвно поврзан со нашиот род, но духовно беше дел од нашето семејство. Освен што знаеше да свири на дудук, прекрасно раскажуваше приказни што секогаш завршуваа со негово учество на крајот. Еднаш ни раскажуваше приказна за една птица што прелетала многу планини и мориња за да донесе лек за девојката што лежела болна со години. На крајот, кога птицата го донела лекот и одлетала низ прозорецот, страшен орел ја зграпчил над дворот, а тој – нашиот раскажувач – успеал да фати само еден пердув што паднал од небото. Во тој миг го вадеше пердувот од палтото, а ние крикнувавме со ужас небаре токму сега се случува настанот со птицата. Мислам дека тоа чудесно мешање на фикцијата со реалноста, што го правеше старецот, остави длабока трага во мене а веројатно можеби и беше повод да почнам и јас така да ги сфаќам приказните – како микс од фантазија и вистина. На фантазијата и треба потврда за да стане веројатна, а на вистината пердув за да стане реална. Се разбира, врз сето тоа се надградува искуството, лектирата, влијанието од читањето на многу автори. Големо влијание врз мене има извршено мојот омилен лик Силјан Штркот, момче претворено во штрк. Можеби од почит кон некои транзициски птици, но и други животинки, понекогаш се навраќам и на „Галебот Џонатан Ливингстон“, кој вели дека единствен вистински закон е оној што води кон слободата. Освен тоа секојдневно читам материјали потребни за граѓата на некој мој нов роман, но и други книги кои имаат врска со пишувањето. Читам речници, стручна литература поврзана со работата на романот, како, на пример, енциклопедии за мравките, лексикони за пеперутките и студии за мувите. Неколку месеци проучував обемна форензичка литература за да видам како може „научно“ да се објасни самоубиството на една мува, но и томови посветени на историјата на сексуалноста за да ја реконструирам атмосферата во љубовната приказна меѓу Јанка Каневче и Гоце Делчев. Во основа, разлика меѓу „обичниот“ читател и читателот што пишува е во тоа што вториот е лишен од прекрасната можност да ужива во она што го чита, затоа што секогаш чита како да пишува, секогаш чита учејќи како се пишува или како не се пишува. Притоа секогаш го имам на ум и тоа дека Силјан Штркот не само што знае како е да се биде штрк, туку знае и како е кога ќе се стане повторно човек.
Како одлучувате кога започнувате со пишување проза дали тоа ќе биде роман или расказ?
-Во мојот случај таа одлука ја носи романот односно расказот. Писателот, за разлики од другите уметници, за разлика од, на пример, сликарот или скулпторот, не може да бира во кој материјал ќе работи. Мора да работи со зборот, во зборот, со јазикот. Ако скулптурата зависи од квалитетот на мермерот, тогаш романот или расказот мора да зависи од квалитетот на јазикот. Потоа доаѓа интонацијата на првата реченица. Токму од неа зависи дали ќе излезе симфонија, соната или реквием. Македонската книжевност е алхемиска книжевност, книжевност што не робува на книжевни епохи, затоа што немала и нема време за тоа. Кај нас како во алхемиски котел се мешаат романтизмот со реализмот, реализмот со модернизмот, модернизмот со постмодернизмот, односно фикцијата со стварноста, чудесното со чудното, фантазијата со реалноста, бајката со историјата, смртта со животот…На крајот се почнува од една реченица, и се завршува со надеж дека некој тоа ќе го чита!
Не сте првиот кој пишувал за Гоце Делчев, но вашиот роман награден со признанието „Стале Попов“, „Ако се родат некакви чувства“ е едно од најфалените дела во последнава деценија. Зошто токму за Гоце Делчев, неговата љубовна приказна… (особено во овие „тензични“ времиња со нашиот источен сосед, што го прави и исклучително значаен)?
– Во моментов пишувам еден расказ кој се базира на вистински разговор на двајца браќа од Кавадарци. Едниот од нив, возач по професија, своевремено добил бугарски пасош, а другиот, кој исто така е професионален возач, никогаш не го направил тоа. Го слушав разговорот во „контекст на тензичните времиња со нашиот источен сосед“ и на крајот ја слушнав реченицата од која почна да се гради расказот. Имено, оној што никогаш не барал бугарски пасош, а без него многу тешко се снаоѓал за работа надвор од Македонија, во еден момент на својот брат со бугарски пасош за кој е потребен „бугарски происхоит“ му рече: „Срамно е да бидеш Бугарин кога може да бидеш Македонец!“ Порано, во мојата кариера како новинар, имав можност многу често да доаѓам до ваква, изворна интонација за она што подоцна го пишував како литерат. Инаку, на романот за Гоце и Јанка работев, се подготвував и го пишував дваесетина години. Во тој период истражував во архиви, собирав документи, разговарав со потомци на Јанка Каневче, вереницата или, поточно, љубовницата на Гоце Делчев, документарно и авторски ги реконструирав нивните средби, интимните чувства, нивните планови, копнежи и соништа. Процесот на работа бараше постојано да се „документира“ авторската имагинација, но и креативно да се реконструираат фактите како верификуван сведок на животот. Во книгата како прилог се објавени ексклузивни, интимни записи, доверливи извештаи, писма на Јанка до Гоце, факсимили од нејзиниот дневник, досега непознати фотографии од потомците на Јанка од бракот со Михаил Герџиков. Низ приказната се преплетуват автентични сведоштва за Гоце и Јанка, за тајните средби, за интимните моменти, за плановите што ги имале, за венчавката што ја замислувале, но и за траумите од загубата на саканиот и за болеста што ја разјадува, за лузните што ги чувствува до крајот на животот распната меѓу она што го носи во душата и она што го живее како судбина. Кога сето тоа ќе се затвори во една наративна структура може да се каже дека „Ако се родат некакви чувства“ не е само уметничка проза, не е ниту зборник, ниту фељтон, ниту историски запис, ниту поема, ниту само реконструкција на една љубов, туку сето тоа заедно – хроника од чувства што го прават човекот одделно и посебно суштество, а Јанка и Гоце се токму тоа – посебни и особени.
Големата љубовна приказна меѓу нив започнала кога таа имала дваесет и две, а тој дваесет и осум години, и траела речиси три години, до крајот на неговиот живот…
-Нивната љубов е нашата најголема историска љубов. Ние немаме друга поголема и попотресна љубовна приказна поврзана со значајна личност од нашата историја од оваа. Гоце планирал да се ожени со Јанка веднаш по Илинденското востание, но не успеал да го преживее предавството. Неколку месеци пред убиството во Баница му оставил аманет на Герџиков, еден од неговите најдобри пријатели и соборци, ако тој загине, Јанка да се омажи за него, но само „ако се родат некакви чувства“. Дали се родиле такви чувства е нишката што се провлекува од првата до последната страница на романот.
Како се појави мотивот за пишување на делото?
-Пред дваесетина години пишував репортажи за потомците на нашите револуционери и тогаш во Државниот архов во Софија открив писменце, напишано од Јанка Каневче, во кое искажува длабока загриженост за животот на Гоце Делчев. Во февруари 1902 година, кога веќе две години биле заедно, а за нивната љубов знаеле само најблиските, Јанка со писмо до весникот „Дело“ ја демантира веста дека тој е убиен. Такви вести во тој период излегувале често а реакцијата на Јанка е првиот посреден „доказ“ за нивната љубов. На крајот од демантот таа пишува: „Докажете, ве молам, дека е жив и здрав, иако мнозина веруваат дека господинот Гоце Делчев е убиен. Докажете им дека е жив! Ако не сакате, тогаш не ми испраќајте на наведената адреса ништо. И сето ова, ве молам, да не се знае од кого е, и кој го праќа“. Кога го видов оригиналното писмо, со нејзиниот краснопис (факсимилот е објавен во романот н.з.), кога го прочитав, веднаш го почувствував и нејзиниот ужасен страв, но и нејзината голема љубов. Претходно веќе го знаев аманетот на Гоце во врска со неа. Аманетот доаѓа една година по демантот. Пред да замине за последен пат од Софија, Гоце скришум од неа, од својата Јанка, остава аманет за Герџиков, во тоа време негов најблизок пријател: „Ако се случи нешто со мене, ако ме убијат, има две нешта за кои милеам – татковината и Јанка. Чувај ги двете. Ако некогаш се родат некакви чувства меѓу тебе и неа, бидете благословени.“ Токму тука, всушност, почна да се оформува во како идеја романот за нивната врска, приказната за животот меѓу стравот и љубовта! Во меѓувреме требаше да се случи и една моја сосема случајна или, поточно, судбинска средба со правнуката на Јанка, поетеса од Софија, да поминат уште пет години потоа за да биде романот завршен, докрај комплетиран со спомените што се чувале во семејството Герџикови, и на крајот објавен. Приказната на повеќе нивоа ги следи чувствата како суштина на животот воопшто, трансформирајќи ја дилемата „да се биде или не“ во максимата „да се чувствува или да се умре“. Всушност во основа романот го поставува прашањето дали може да се биде среќен без чувства?
Романот има повеќе слоеви и не се задржува само на љубовта помеѓу Гоце и Јанка, туку е фикционална приказна во чиј центар е палетата на човековите чувства низ историјата на човештвото. Со каква цел ја направивте оваа постапка?
-Што се однесува до чувствата веќе нешто рековме, но, еве, да ја дополниме сликата со уште неколку детали. Кога почнав да го пишувам романот моето внатрешно, авторско или, ако сакате, создавачко прашање беше каде одат чувствата по смртта? Дали во саркофагот на Гоце, оној во дворот на црквата „Свети Спас“ во Скопје, до неговите мошти се и неговите чувства и чувствата на Јанка? Не е можно чувствата да се отповикаат и да исчезнат, зашто тие се случиле, биле дел од нашето битие, и остануваат во нас за сите времиња. Тие се раѓаат и не умираат. Чувствата се бесмртни. Токму затоа и самиот Гоце инсистира прво да се „родат чувства“, а потоа да се даде благослов за некаков заеднички живот во иднина. Тоа е темелот на наративната стратегија. Не навлегувајќи во објаснување на раскажаното ќе спомнеме само неколку елементи од структурата на романот. „Ако се родат некакви чувства“ е роман за пропуштената историја, за иронијата, за сарказмот, за чувственоста и бесчувственоста; тој е во исто време фељтон или сценарио за иден филм; роман за документарното, фиктивното, болното, оригиналното и фалсификуваното. Трите главни линии во приказната минуваат низ процесот на работа врз фељтон за љубовта на Гоце и Јанка, низ реалната преписка на авторот со правнуката на Михаил Герџиков и низ романот што се испишува самиот низ каскадите од чувства кои ги поврзуваат аглите на триаголникот составен од трите женски лика Бадема, Маја и Фила. Кога ќе се судрат историјата, фикцијата и психологијата – чувствата се единствената вистина што може да се идентификува.
Постои ли разлика помеѓу историскиот лик на Гоце Делчев и митот што за него се создаде по неговата смрт? Што се случи со неговата идеја за светот како поле за културен натпревар?
-Мислам дека Гоце Делчев не може да се третира како мит. Во македонскиот фолклор мит е Болен Дојчин, на пример. Што се однесува до Гоце мислам дека од него никој никогаш не создавал мит. Тој во меморијата на нашиот народ ниту е бесмртен, ниту е безгрешен. Греши во проценката на луѓето, не го преживува куршумот во Баница, не се претвора во нов Крали Марко, но остава чувства и една голема идеја со која го живеевме дваесеттиот век. За жал, ние, Македонците, не успеавме да ја оствариме таа негова, семакедонска идеја – светот да биде поле за културен натпревар меѓу народите – туку, што е уште потрагично, дваесет и првиот век го почнавме без идеја. Ќе ја реафирмираме старата или ќе усвоиме нова, македонска идеја, не знам. Работи ли, всушност, некој на тоа? Постојаното повикување на некакво членство во ЕУ не е идеја туку форма. Мене ми се чини дека последниве неколку децении македонското поле за натпревар е претворено во буниште за самоуништување!
Каков е вашиот читател од соништата?
-Би можел да напишам есеј за тоа. Мојот читател е чудна појава. Всушност, мојот читател е малку старомоден читател. Мојот читател чита на глас, како во Средниот век. Луѓето во Средниот век не знаеле да читаат „во себе“. Сите читале гласно. Мојата теорија за читањето е теоријата за „ритамот на срцето“, а ритамот на срцето секогаш е во склад со семантичката содржина на зборовите и нивниот емотивен набој. Велат дека таквиот склад на пулсот со семантичката содржина на текстот и неговиот емотивен набој, технички може да се измери, но во основа тоа и не е потребно. Суштината на таквата реакција на срцето е во „енергијата на заблудата“, што би рекол Толстој, или во енергијата на возбудата. Флобер тврдел дека само звукот на зборовите ја пренесува сета нивна смисла: „Смислата се изговара, а формата се гледа“, сметал тој. Пруст во една прилика има речено дека има писатели што се подобри од својата книга, но тие книги не се книги. Во секој случај, читателот го создава делото според себе, следејќи го ритамот на своето срце во склад со творечкиот ритам на уметникот и сопствените сознанија за светот. Се разбира, јас секогаш го замислувам најдобриот читател на светот. Читателот со кого заеднички ја создаваме смислата на она што е напишано. Читателот што се смее каде што се смеам јас; читателот што ги крие солзите таму каде што ги кријам јас. За таков читател вреди да се пишува. Или обратно, сеедно. Факт е дека за таков читател копнее секој писател. Секако дека понекогаш во тој магичен простор ќе заталкаат и случајни минувачи, но надежта дека вистинскиот читател еден ден сепак ќе го најде патот до писателот е она што ја создава вистинската смисла на пишувањето. Во нашата автентична проза, мислам на изворната проза, никој не треба да се чуди, ако некој стане штрк, зашто добриот читател знае дека постои чудотворна водичка што повторно ќе го претвори во човек, ако заслужува, се разбира. Во нашите народни приказни, мртвите никогаш не се доволно мртви за да бидат мртви засекогаш, а магарињата летаат како хеликоптери уште пред да биде измислен хеликоптерот или тепихот што прелетува над Макондо. Впрочем, во култниот латиноамерикански роман „Сто години самотија“, алхемичарот Мелкијадес доаѓа токму од Македонија. Авторот Г.Г. Маркес веројатно знаел за алхемиската суштина на Македонија, што е суштина и на македонската книжевност. Ете така отприлика го замислувам читателот на моите раскази и романи.
Како долгогодишен новинар какво е вашето искуство во врска со творештвото? Дали новинарството ви пречеше во создавањето на литературата?
-Во почетокот жестоко се борев да ги одвојам новинарството и литературата. Мислев дека новинарскиот израз може да го уништи стилот. До пред десеттина години, кога се уште бев активен новинар, продолжив да мислам дека новинарството пречи во пишувањето уметничка проза. Сега кога не сум активен како новинар, сметам дека новинарството не само што не пречи, туку во многу работи дури и помага во работата. Се разбира, како новинар-репортер морав да сметам на фактите, а како писател фактите воопшто не се битни, или се битни само ако можат да помогнат до нив да се додадат уште неколку измислени податоци, кои, заедно со вистинските, би станале уверливи како апсолутна вистина. Можеби само тука е основниот проблем во однос на тоа истовремено да се биде и писател и новинар. Особено тоа е проблем за новинарот. Или, можеби, веќе не е. Вистината денес е толку скапоцена, па за да се спаси треба да се заштити со бедем од измислици. Романот нема никакви обврски кон вистината. Тој си има своја вистина што не зависи од никакви факти. Или, поточно, романот има свои факти, според кои може да се одреди неговата вистинитост.
Вие сте наградуван автор. Кому се даваат наградите: на авторот или книгата?
-Би сакал да кажам дека речиси сите книжевни награди треба да се доделуваат на книгата, а не на авторот. За читателот е битна книгата, а не авторот. Се разбира, доколку книгата е добра и доколку заслужено ја добива таа награда. Значи, останува книгата. Кога сте гладни, вие не барате биографија на пекарот, туку земате леб и јадете. Притоа факт е дека нашите писатели, – кои речиси без исклучок се аматери, зашто професионалност претпоставува да живееш од тоа што го работиш, – имаат некаков, каков -таков медиумски третман само тогаш кога ќе добијат некаква награда. Само тогаш добиваат малку простор меѓу црните хроника и протоколарните вести, но и во некој телевизиски дневник, веднаш по репортажата за цената на марулите на некое зелено пазарче. Згора на тоа, за жал, доколку некако и се направи некој дневен мини-разговор со авторот, убедливо најчестото прашање што се поставува е што сакавте да кажете со романот, песната, драмата… Доколку авторот не е сосема збунет од прашањето, бездруго ќе одговори дека сакал да го каже токму тоа што го кажал во романот. Ако е Толстој би рекол дека нема време уште еднаш да ја напише Ана Каренин,а а доколку е Габриел Гарсија Маркес, на пример, културно ќе соопшти дека прашањето е лесно, но бидејќи на него одговарал многу често, сепак ќе мора добро да размисли за да најде барем малку поразличен одговор од претходните. Дотогаш новинарот можеби ќе го прочита романот за кој сака да разговара. Сакам да кажам дека кај нас само наградите се вест, и само тие се повод за некаков разговор со авторот; книгата кај нас не е вест; таа како и да не постои. Според мене, наградите, макар и за кратко, сепак чинам се’ уште некако успеваат да го свртат дурбинот во вистинската насока, односно, како што е ред, со поголемиот отвор кон целта што сака да се види. Така, она што било далеку, кога се гледало со дурбин свртен наопаку, одеднаш станува сосема блиско и може да се види, иако тоа било таму каде што е и пред да се сврти дурбинот како што треба. Без разлика на дурбинот, меѓу книгата и наградата како признание за неа, постојат, во основа, три различни односи: првиот е кога наградата живее подолго од наградената книга, вториот е кога книгата живее подолго од наградата а третиот е кога наградата и книгата живеат заедно во некое неопределено идно несвршено време. Само таквите награди, и таквите наградени книги, односно само кога книгата и наградата се заслужуваат меѓу себе, па наградата му значи на наградениот, но и наградениот и значи на наградата, заслужуваат целосен респект. Ако не е така, ако не си значат и ако не траат подеднакво долго, тогаш тешко и на наградата со роман што не трае, но тешко и на романот со награда што никој не ја помни. Во секој случај наградите не можат да му помогнат на романот ако е слаб, но и романот не може да и помогне на наградата ако не е навистина најдобар. Дури ни таква награда каква што е Нобеловата награда! Замислете, таа награда од 1901 до 1910 им била доделена на десет автори, но не му била доделена на Толстој, кој во тоа време уште бил жив, уште пишувал и уште објавувал. Од сите тие силни автори наградени наместо Толстој, останало до денес само името на Радјард Киплинг. Каде се другите девет автори? Тоа е накратко моето мислење за наградите.
Секој втор во Македонија е „писател“, а со појавата на социјалните мрежи и секој еден ипол. Раѓа ли квантитетот квалитет? Има ли време македонската книжевност за петпарачки теми и автори? Дали сметате дека македонската култура доволно ја вреднува домашната литература?
-Романот зависи од квалитетот на идејата и јазикот вграден во него. Секој роман потопен во читатели истиснува вредност која е еднаква со тежината на читателите истиснати од романот. Значи, секој роман си има свои читатели и своја вредност. Секој ќе си го најде своето место според Архимедовиот книжевен закон. Писателите треба да мислат само на материјалот вграден во делото. Знам дека Петре. М. Андреевски, на пример, за секој роман си правеше свој речник со зборови што ги влечеше од спомените или директно од народот. Понекогаш тоа беа неколку тетратки испишани со зборови кои ги нема во нашата обична, дневна, јалова комуникација, зборови кои потонале под пластовите на јазичниот смет. Од друга страна, имаме прекрасно народно творештво, трезори и ризници од кои може да се црпи раскошно јазично богатство. И да не се робува на „современиот“ стил, фраза и јазик што се наметнуваат со рото-романчињата што станаа „бестселери“. Мислам дека македонската книжевност има шанса да се спаси од разорната „жолтица“ во книжевноста. Македонската книжевност, особено македонскиот роман, немала време да располага со векови за романтизам, реализам, модернизам, итн. Македонската книжевност, како што реков, е алхемиска книжевност, и нема време за петпарачки теми. Притоа круната на крошната зависи од коренот. Во нашиот сличај тој е доста длабок; имаме сопствена наративна традиција, народно творештво, народни песни и приказни, кои постојат барем десеттина века наназад. Ја имаме првата новела на Балканот за човекот-штрк, која одамна го има откриено магискиот реализам, всушност нашиот единствен простор на колективна меморија и креативна надеж. Затоа кај нас, во нашата проза, на пример, никој не се чуди ако некој стане штрк, зашто знае дека постои чудотворна водичка што повторно ќе го претвори во човек, ако заслужува, се разбира. Моите раскази и романи, како дел од приказната за нашиот човек- штрк, сметам дека знаат што е збор, што е јазик, што е југ и што е север; знаат што е запад и што е исток, а тоа е доволно за пристоен лет без предрасуди.
Дали ја потценуваме нашата книжевност?
-Кога ќе се споредат податоците за читаност, но и бројките на издадени книги, одговорот е потврден, но замислете Марко Цепенков да не ги запишал приказните! Како ќе се индентификувавме сега како народ без нив? За што ќе се фатевме, на што ќе се потпревме? Ако не го фиксираме времето во кое дури и некој структури однатре притискаат да се промени идентитетот на народот, како ќе се препознаеме меѓу себе еден ден меѓу безимените талкачи „во ледените пространства на Европскиот континет“? Можеби некој некогаш ќе се дрзне да го смени името, но книгите ќе го запишат за оние што ќе сакаат го вратат. Впрочем, име за надворешна или севкупна употреба во книжевноста – нема, и нема да има. Никаква промена на уставот на писателите не може да има нареди својата Македонија да ја пишуваат како Северна Македонија, а Македонците како северномакедонци. Знате, книгата не може да ја промени, но може да ја сочува реалноста како своја книжевна реалност, а таа пред се останува втисната во јазикот, во приказните и седум осминскиот такт на нашето исконско, македонско срце. Сметам дека македонската книжевност може да понуди дваесеттина одлични романи, кои, за жал, засега остануваат затворени во кафезот на нашиот мал јазичен простор без можност за поширока комуникација со светот. Од друга страна, тиражот на изданијата во Македонија е многу мал, во просек околу 300 примероци, што е помалку од копиите на некои ракописни книги што се препишувале во Средниот век. Доколку најдобрите македонски романи би дошле до поширок круг на читатели, македонската книжевност многу брзо би излегла од темнина, би излегла од кафезот во кој „живее опскурно“, живее во тишина, односно во речиси целосна повлеченост во однос на некои други „национални книжевности“ во светот. Македонската книжевност заслужува да биде откриена, не само заради неа, туку и заради светската книжевност воопшто. Прв чекор е да се формира „Агенција за книги“ што ќе води грижа за сите аспекти на нашата книжевност, од стимулирање и објавување до преведување и пробив на светската книжевна сцена
Во македонската литература, во последниве десет години, прозата бележи значителен подем, но ретко се преведуваат македонски автори во странство. Што е причината за ваквата состојба и каква стратегија, според вас, би требало да се преземе за подобрување на истата?
-Како што веќе реков предноста наша како книжевност е што умееме да гледаме и од земјата и од небото, и како човек и како штрк. Мислам дека метафорично тоа треба да се искористи за да се раскаже нашата автентична, македонска книжевна приказна. За жал, современиот, глобален свет, се уште не знае речиси ништо за таа наша приказна а дозна за нас дека постоиме тогаш кога станавме дестинација на светските медиуми и нивните воените репортери. Затоа не смееме да се залажуваме дека како уметници секој ден во секој поглед постојано напредуваме, дека без нас не можат да дишат, дека каде што ќе отидеме правиме ’ршум, туку треба да им слетаме како Силјан Штркот на прозорецот за да не видат. Без тоа никаква успешна македонска книжевна приказна во светот нема да има. Или никој нема да ја препознава како македонска. А тврдам дека во македонската книжевност има барем десеттина врвни, светски романи, па дури и таканаречени ремек-дела. Се разбира, неколку од нив веќе пробија пат за излез надвор како македонска книжевност, односно како некаква литература која има препознатливи автори и вредни дела, но тоа е многу малку за да се слушне дека постои македонска книжевност. Мислам дека имаме проза и прозаисти, кои без никакви проблеми би можеле да се преведат, но и да комуницираат во светот и со светот. Тоа што не се преведуваат е прашање за кои може долго да се разговара, но веднаш треба да се каже дека тоа не е проблем на квалитетот или на авторите. Малите држави како нас за тоа треба да имаат посебна стратегија, па дури и посебна канцеларија која ќе работи на пласман на македонската литература во светот. Притоа веќе дефинитивно треба да се престане со практиката само ние да афирмираме некои книжевности а притоа да не инсистираме на реципроцитет. Само “Струшките вечери на поезијата” досега имаат објавено стотици и стотици книги на разни автори, а од тоа како реципроцитет низ светот не се објавени ни десеттина книги. Разбирам дека сме мала и сиромашна држава, но не верувам дека немаме толку средства како приоритети во клучните амбасади во Европа, заедно со економските претставници да се испратат и способни, млади културни аташеа. Ние, Македонците, не успеавме да ја оствариме нашата идеја на дваесетиот век за светот како поле за културен натпревар, но можеби можеме да ја реафирмираме како полигон за книжевна битка со негаторите.
Работите ли на ново книжевно дело или…?
-Работам еден поголем прозен проект како петокнижие „за постанокот на светот, човечкиот род и неразбраниот народ“. Тоа се пет романи меѓу себе поврзани само со случајни поминување на воз, метеор, птица или пес од едниот во другиот роман. Бидејќи сите пет романи се напишани, сега се бавам со полемика. Полемизирам како читател со оној што ги напишал, и му наоѓам многу грешки и пропусти. На крајот ќе мора да се најде некакво решение, доколку и едниот и другиот сакаат романите да бидат објавени. Засега се уште нема таква можност ниту некаква најава. Можеби ќе го чекаат јубилејот од објавувањето на романот „Црниот пердув“, објавен пред повеќе од три и пол децении во „Мисла“. А црниот пердув знаете се поврзува со мистерија, сила, заштита и трансформација, но исто така може да претставува и повторно раѓање и обновување. Романите ќе се објават во серија во период од три години – првата година два, втората уште два и последниот, петтиот ќе биде објавен третата година. Тоа е се што можам да кажам во овој момент во својство на читател, без да знае писателот.
Бранка Д. НАЈДОВСКА за МИА
