– Моето внатрешно чувство ми кажува дека голем дел од нашиот народ не е подготвен за својата слобода и смета дека „светот“ никогаш не греши. – Оној што ќе ја повтори визијата на Цепенков во уметничка форма низ целината на македонскиот јазик ќе биде запомнет од оние што ќе преживеат, или барем од нашите главни противници. – Никој никогаш не се откажал од својата прва и единствена национална енциклопедија. Ние тоа го направивме. Временото повлекување стана безвремено и, иако во почетокот тоа не изгледаше така, се претвори во трајна забрана, во цензура. – Никој во Европа не се откажал од својата национална држава, но нѐ убедиле ние тоа да го направиме. Зошто? Затоа што сме минато на минатото, пепел на пепелта!, вели академик Митко Маџунков во мега интервјуто за Манускрипт, списание на МАНУ, чии делови пренесуваме.
„Македонците не веруваат дека можат да бидат слободни и независни, веруваат дека зависат од големите. Во тој контекст, слично е и со малите литератури кои по правило не се третираат себеси како автохтони, туку само во однос на некакви влијанија. А должноста на литературата воопшто не е да го подражава светот туку да го преобразува. Не да создава дела во однос на светот, туку наместо светот, како самосвојна стварност, како што повеќе пати сум истакнувал. Првобитната потреба за збор не потекнува само од потребата да се разбереме туку и од потребата да го именуваме светот, да го досоздадеме и пресоздадеме. Првобитните зборови се божествени креации, создавање на нов свет од зборови паралелно со видливиот свет. Тоа е првата уметност, и првите и најголемите уметници се оние што ги создале првите зборови и ги ставиле во соодноси како ѕвезди во соѕвездија. Таа демијуршка основа на човековата егзистенција со текот на времето е заборавена, покриена со зборови кои не значат ништо, со заборавени зборови. Затоа вистинската литература постојано трага по нив и се враќа во времето на првобитниот поттик, кога сѐ уште нема збор за да се родиш духовно низ него и да видиш дека постоиш паралелно со самото постоење, дека на небото над тебе горат огнови кои те создале, а ти сега треба да ги именуваш и трајно да ги сочуваш… Книжевноста има автономна хиераргија што самата автоматски ја воспоставува, а читателот или книжевната критика треба неа да ја препознаат, а не да ја замислуваат или измислуваат. Проблемот е во тоа што тоа треба да го видиш сам, а не некој да ти го каже и покаже. Во тој поглед проблематиката на „малите“ книжевности е слична со проблематиката на малите (по бројност) народи. Малите народи не веруваат дека можат да бидат слободни, подвлекува академик Маџунков во интервјуто што наскоро излегува во „Манускрипт“, списание на Одделението за уметност во Македонската академија на науките и уметностите.
„А што значи да се создава на јазик на „мал“ народ, убаво има објаснето Блаже Конески. Книжевноста е таа која на секој поединечен јазик му ја отвора можноста да биде велик. Без големи дела, меѓутоа, нема ни голем јазик! Јазичната распространетост тука ништо не помага. Тоа сега, од познати причини, не е видливо. Слабата заинтересираност, пазарските модели, ароганцијата и самодоволноста го прават своето. Освен тоа, големите народи обично имаат и доволно значајни автори, па се чини дека нема потреба да ги бараат на друго место. Непреведливоста на некои дела, посебно на поезијата, дополнително ја отежнуваат ситуацијата. Кога поезијата на Конески му била понудена на Галимар, рекле дека е надмината, XIX век, така некако. Тоа ќе трае сѐ додека автоматските преводи не станат доволно точни во информативна смисла да заинтересираат некои ентузијасти. Или додека светот не западне во толкава духовна криза што преживеаните почнат да барат спас во „непознатите ремек-дела“, како што и ренесансата настанала од она што дотогаш било закопано во земјата или во „правта на библиотеките“. Можеби тој ден никогаш нема да дојде, но оние народи што ќе се сочуваат ќе ги имаат барем своите национални книжевности. Русија не е создадена ни во Царството, ни во Револуцијата, туку во делата на Пушкин, Лермонтов, Гогољ, Тургенев, Чехов, Толстој, Достоевски и на сите нивни наследници, сѐ до Чајковски и Тарковски – тоа е нејзиниот вистински Архипелаг. Ние во нашата книжевност го имаме Цепенков како автор со најширока визија да го запише народниот живот во целост, од раѓањето до смртта. Оној што ќе ја повтори неговата визија во уметничка форма низ целината на македонскиот јазик ќе биде запомнет од оние што ќе преживеат, или барем од нашите главни противници. Спротивно од она што се мисли, пишувањето на некој мал и непотрошен јазик на извесен начин претставува и книжевен благослов, зашто, ако ништо друго, нуди повеќе теми од оние средини што своите теми ги трошат со стотици години па рудниците им останале празни. Јунаците на Вилијам Шекспир одамна веќе не живеат во Англија, таму се играат само неговите пиеси.“
ЕНЦИКЛОПЕДИЈА
Во продолжение на интервјуто за „Манускрипт“, академик Маџунков подвлекува дека не може да се пишува и да се лаже: „Светот никогаш не бил замислен да биде рамноправен, а лицемерието на сите политички системи, вклучувајќи го сегашното демократското устројство на светот, е да се прелаже народот, да се владее во негово име и да му се грабне сѐ што може да се грабне, првин од помалите народи според степенот на нивната неважност, а потоа и од сопствениот народ. Ароганцијата на тој свет може хумористично да се собере во изјавата на актерот Мајкл Кејн, дадена во време на брегзитот, дека тој мислел оти „Луксембург е радиостаница“. Кога Господ ќе ти ја даде Индија, навистина, што ќе ти се Луксембург или Македонија, освен ако не треба да фрлиш некоја напалм бомба за спас на Егејот… Македонија е светски маргинален, но многу јасен пример за извиличување и редефиниција на стварноста и на историјата што се случува и на општ план, вели академик Маџунков, додавајќи дека според сегашната состојба во „правниот систем“ на Македонија, правно ние и не постоиме зашто, да не одиме подалеку, од незаконската конституција на Собранието, сѐ што понатаму се случуваше во државата е правно нерегуларно. Ние кои сме далеку од политиката, според тоа, живееме како слободни робови, си плаќаме сметки итн., па или се покоруваме на таквата држава како нејзини вазали или не ја прифаќаме. Оние што ја водат се покоруваат на големите и силните, а нивните помошници сноват како птици-секретари околу нив да чопнат некое зрно, додека ние непокорните живееме со наведнати глави верувајќи во некој свој внатрешен свет кој никому не му треба. Независно од тихиот отпор што постои во Македонија (претежно во срцето и во душата), би се рекло дека некои доброволно го прифаќаат ропството, односно многумина не се подготвени за својата слобода и сметаат дека „светот“ никогаш не греши.“
Во врска со заткулисните игри околу првата македонска Енциклопедија што ја подготви МАНУ, а тој беше член на редакцијата, академик Митко Маџунков во интервјуто истакнува дека по стек на околности се нашол среде тие проекти со кои може да се илустрира она што се случи со Македонија и што допрва ќе се случува: „Да бидам сосема искрен, кога ја прифатив должноста да бидам новиот главен редактор на Македонската енциклопедија, не ми беше сосема јасна стварната состојба… Околностите за временото повлекување на Македонската енциклопедија се познати: формално, тоа првобитно беа пет одредници поради кои албанската страна и меѓународната заедница се нашле навредени. Гледано од денешен аспект, тие одредници се бенигни, но МАНУ тогаш ја направи најголемата грешка во својата историја и Собранието, на предлог на своето Претседателство, донесе погрешна одлука. Во тоа учествувавме сите и за тоа сносиме историска одговорност. Никој никогаш не се откажал од својата прва и единствена национална енциклопедија. Ние тоа го направивме. Временото повлекување стана безвремено и, иако во почетокот тоа не изгледаше така, се претвори во трајна забрана, во цензура. Да биде несреќата поголема, ни сега не се знае што стана со неподврзаните примероци. Кога ја презедов новата Редакција, во која беа вклучени и луѓе надвор од МАНУ, бев убеден дека многу лесно ќе се договориме околу спорните прашања, па затоа и предложив да се работи со консенсуз. За жал, се покажа дека сум покажал голем степен на наивност. Таа (2010) година Редакцијата интензивно работеше, без никаков надомест. Мене веднаш ми стана јасно дека посочените пропусти се минорни во однос на некои други слабости, како беглата и нестручна обработка на многу одредници, но и цели области, како книжевноста и уметноста. Поради тоа предложив постојната енциклопедија да се одблокира со нужно образложение, а истовремено на Собранието да се донесе одлука за изработка на нова енциклопедија. Редакцијата целосно ја поддржа таа идеја која на крајот, заедно со целиот материјал, беше предадена на Претседателстввото за тоа да ја стави на дневен ред на Собранието. Предлогот на Редакцијата беше донесена со мнозинство гласови (двајцата нејзини членови со албанско потекло поднесоа оставки), а Советот на Центарот ја прифати едногласно, вклучувајќи го и гласот на академик Али Алиу, кој, инаку, јавно ја критикуваше Академијата. Предлогот на Редакцијата, меѓутоа, во текот на мандатите на тројца наши претседатели, не стигна до Собранието. Се надевам дека сегашниот претседател ќе постапи поинаку. Денес може само да се претпостави која била причината за ваквиот однос кон Енциклопедијата. Главното барање на албанската страна беше автохтоноста, но прашањето за автохтоноста на некој народ не се утврдува со енциклопедија – енциклопедиите само го регистрираат постојните научни решенија. Што тогаш? Времето покажа дека проблемот бил во придавката. Кога има придавка, има и именка, а со скривање на именката, ќе се смени и придавката. Ако некој некогаш реши да ја одблокира Македонската енциклопедија, што ќе пишува на нејзините корици – Поправена енциклопедија на Северна Македонија? Слична е и судбината на антологијата на светската книжевност во 560 томови позната како Ѕвезди на светската книжевност. И таа гние во некои подруми. Над двесте книги не дошле ни до мене како главен редактор. Како што сум истакнал повеќе пати, таа едиција, првобитно инаку замислена од издавачот, со маки беше реализирана со цел да се „докодифицира“ македонскиот книжевен јазик во јазичната практика и врз примерот на најголемите дела на светската книжевност да ја потврди големината и моќта на нашиот „мал“ јазик. Гнасната политика во која делата и неделата на луѓето се ставаат во иста вреќа ја фрли и таа едиција вон досегот на оние на кои им е наменета. Кога светот навистина би бил таков каков што треба да биде и каков што се прикажува, покрај толкавите „поддршки“ што ги дава за сѐ и сешто, би го поставил и прашањето зошто најпознатите ремек-дела на светската книжевност преведени на македонски јазик од сите големи светски јазици се фрлени во подрумишта, но тоа досега никој не го направил.
ЗАЕДИЧКА ОСОБИНА НА НАШИТЕ ПАРТИИ Е ГРАБЕЖОТ НА ВРХУШКАТА И ГЛАДНАТА БАЗА
Нашата несреќна држава очигледно е недоправена, па така и тие два важни проекта останаа недоправени. Ние сме затруени со политика, ситен личен интерес и капитуланство. Никој во Европа не се откажал од својата национална држава, но нѐ убедиле ние тоа да го направиме. Зошто? Затоа што сме минато на минатото, пепел на пепелта. Откако се откажавме од уставното право за национална држава со широки права за сите државјани, македонските партии автоматски станаа државотворни односно државата стана партиска. Ако е едната македонска партија на власт, имаме еден тип партиска држава, ако е другата имаме друг тип партиска држава. Заедничката особина им е грабежот на врхушката и стрвноста на гладната база која треба да се нарани, а заедничкото проклетство што поради неслогата мораат да бидат во коалиција со некоја албанска партија кои, сите до една, им поставуваат невозможни задачи со барјачиња и црвени линии, што нив ги водат во Европа, а нас во пропаст. „Договорот“ со Грција е аншлус, „пријателството“ со Бугарија е капитулација, а двојазичноста е административно преземање на државата. Албанците токму од тоа не отстапуваат, како што не се откажуваат од знамето на туѓата држава што ја сметаат за своја, но сите видовме како лесно се откажаа од името на државата во која живеат зашто не им значи ништо. Имајќи право на албанска еднојазичност таму каде што е тоа битно (школи, факултети) тие бараат двојазичност таму каде што се урива државата, во судовите, во болниците, во државната администрација. Ние сме народ за жалење. За нашата Црква зборував дека е државотворна, зашто таква е традицијата на православните цркви, а таа, наместо да си стои цврсто на своето, води политика со Бугарија. Имаме врвни интелектуалци кои сметаат дека ние не сме државотворен народ. Тоа не значи ништо друго туку дека не заслужуваме држава“, истакнува Маџунков во мега-интервјуто што наскоро излегува во „Манускрипт“, списание на Македонската академија на науките и уметностите.
ЗА КОВИД 19: ДРЖАВИТЕ НАПРАВИЈА ГОЛЕМИ ГРЕШКИ И СЕ ВИНОВНИ ЗА СМРТТА НА ИЛЈАДНИЦИ ЛУЃЕ
Мошне интересно е и неговото видување за актуелната пандемија:
„Очигледно е дека многу држави направија големи грешки и дека се виновни за смртта на илјадници луѓе. Дали некој поради тоа ќе биде осуден за убиство од небрежност? Нема. Зошто? Затоа што „светот“ односно секоја поединечна држава, кога ќе дојде таков момент, има право да реши кој ќе живее, а кој ќе умре, односно колкава ќе биде „колатералната штета“. Значи, светот и државите не се непогрешливи – да се надоврзам на претходното прашање – туку се пресметнати и си го гледаат својот интерес. И ако тие проценат дека толку и толку луѓе треба да умрат или дека таа и таа држава треба да исчезне, тие тоа и ќе го направат. Но ова што сега го кажувам се однесува на претходното прашање, а би било многу неточно и неправедно да се каже дека во борбата против короната не е направено многу. Народите се организирани, издвоени се огромни средства и лекарската професија покажа што значи да имаш професија. Не случајно толку врвни автори биле токму лекари. Да имаш професија значи да имаш мисија, да дадеш заклетва дека ќе ја извршуваш таа мисија и, дури и во невозможни услови, да си останеш на зборот. Тоа што тие си го чуваат зборот е она што моментално го спасува светот. Што би било кога би рекле не, па да излезат да штрајкуваат наместо да лекуваат? Но тие тоа нема да го сторат затоа што се вистинска народна војска и вистинска професија. Во оваа фаза на сегашната пандемија светот се обидува да ја сочува својата човечност, но главната опасност се заканува од времето. Веќе сега е редефиниран човековиот начин на живеење, а што ќе биде ако пандемијата потрае подолго одошто се очекува? Откако се виде дека крајните мерки ќе ја уништат светската економија, веќе се прават отстапки во името на животот кој мора да продолжи, што во сегашните услови значи дека милиони луѓе од ранливите категории ќе бидат пуштени низ реката Леета, како колатерална штета. Сомнително е што сега се апелира на „свеста“, една социјалистичка измислица во која не верувал ни самиот Карл Маркс. Додека е светот уреден така како што е уреден, ништо не може да се постигне со свест, туку само со закон и регулатива. Зошто, инаку, свеста не е доволна? Во што грешеле Сократ и Толстој сметајќи дека е доволно спознанието за тоа што е добро а што зло, па човекот да стане добар и да постапува добро? Грешеле во тоа што мислеле дека сите луѓе се како нив, но тоа сепак не е така. Државите и нивните устројства, имено, не постојат поради оние ретките, но постојни, кои и без закони не би прекршиле никаков непишан закон, туку поради оние на кои беззаконието им е во крвта, па поради нив треба да се конституираат судови и да се градат затвори. Затоа препуштањето на судбината на светот, па и во нашата држава, на „свеста“ претставува голем ризик да се случи безвластие и анархија и бројот на жртвите на биде многу поголем. Што е најстрашно, со тоа би била жртвувана и медицинарската професија која сега бдее над нас и си го чува образот и зборот. „Зборот обврзува“, вели Конески, а и народната мудрост нѐ учи дека „магарето се држи за огламникот, а човекот за зборот“, но ние живееме во свет каде што зборот лесно се гази, а огламникот уште полесно се одврзува. Болеста не го прави светот подобар и луѓето посложни, туку луѓето се тие што треба да го подобрат светот, за да ја направат и болеста поднослива, вели Маџунков.
Целосната верзија на ова извонредно интервју на Александара Јуруковска со академик Митко Маџунков ќе можете да го прочитате во наредниот број на Манускрипт.
