Барт ЕРМАН
Некој на блогот неодамна ме праша за идејата дека по смртта на Исус и пред неговото воскресение, тој „се спуштил во пеколот“. Ова се наоѓа во апостоловите посланија и така продолжува да се повторува од милиони христијани до ден денешен.
Но, што значи тоа?
Низ историјата на црквата обично се мислело – од оние кои мислеле и/или потврдиле такви работи – дека Исус се спуштил во царството на мртвите за да обезбеди спасение на некои (сите?) од луѓето таму, за да ги ослободи од нивната осуда (што беше невозможно *порано* затоа што спасението може да дојде само откога Христос ќе умре). Така, кога умре, тој слезе да спаси некои (или сите) од оние што беа таму, земајќи ги од Адот на небото. Овој поим традиционално се нарекува „Потресот на пеколот“.
Но, што всушност ова значи и од каде таа идеја?
Идејата дека Христос слегол во пеколот по неговата смрт за да ги ослободи неговите заробеници речиси сигурно потекнува од дедукции засновани на широко распространети верувања и претпоставки во срцето на христијанската теологија: Христос му донесе спасение на светот преку својата смрт и воскресение и тој едноставно не престана да постои во меѓувреме помеѓу овие два спасоносни настани; бидејќи и самиот бил „целосно човек“, ја доживеал судбината на сите други со одење во Адот; но додека е таму, мора, на некој начин, да ја продолжи работата што ја направи на земјата горе.
Најраните податоци за смртта и воскресението на Исус немаат индиции за тоа што тој правел во текот на преодниот период. И краткиот стих од 1 Коринтјаните 15: 3-5 („умре за нашите гревови … и беше погребан; воскресна на третиот ден … и се појави“), како и наративите на евангелијата (Матеј 27-28; Марко 15-16; Лука 23-24; Јован 18-21) молчат за ова прашање. Ниту првите навестувања за божествената активност за време на „периодот што недостасува“ не даваат голема помош. Така, го имаме говорот на Петар на Педесетница во Дела 2:23-28: „Бог го воскресна, откако ги разреши породилните болки на смртта“, проследен со цитатот од Псалм 16: „Зашто не ја остави мојата душа во адот, ниту си дозволил твојот Светец да види расипаност“. Овде се разбира дека Христос бил во Адот, а потоа избавен, но нема навестување за тоа што правел таму. Прашањето покренато во Ефесјаните 4.9 е едвај поучно: „Што значи тоа дека тој се вознесе‘, ако не и дека (порано) се симнал во најниските делови на земјата“.
Од поголема важност за подоцнежните шпекулации се интригантните и збунувачки пасуси од 1. Петрово послание 3:18-21:
„Бидејќи и Христос, за да нè приведе кон Бога, еднаш пострада за гревовите наши, праведник за неправедните; вистина, мртов по тело, но оживе духом, со кого, откако слезе, им проповеда и на духовите, кои беа во темнина,
и кои некогаш не се покорија…“.
Пасусот често се читаше, природно, со подеднакво загадочност како и изјавата од следното поглавје, што е речиси исто толку тешко да се преведе колку и да се протолкува: „За таа цел, им беше објавено на мртвите, за да им се суди во тело како луѓето, но живеат во дух како Бог“ (1. Петрово 4:6). Овие текстови, одделно или заедно, имаат голем број толкувачи и се покажале повеќе плодни за шпекулации отколку за насочување, до денес, како што сведочат и текстуалните измени и егзегетичките монографии.
Во раните времиња, се појавија различни гледишта за да ги објаснат Христовите активности веднаш по неговата смрт.
Очигледен заклучок извлечен од пасусите во 1. Петар беше дека Христос слезе во Адот токму за да ја објави својата порака за спасение таму, како што направи во светот горе. Отпрвин, идејата беше едноставно изразена без специфики за тоа на кого му се обратил Христос или каков ефект имал. Во нарацијата на Евангелието по Петар (со лажен потпис), кога Христос и неговиот крст излегуваат од гробот, гласот од небото прашува: „Дали им проповедаше на оние што спијат?, а крстот одговара „Да“. Строго кажано, крстот е тој што им проповедал на жителите на светот долу, но се претпоставува дека е метонимија.
Наскоро, сепак, традицијата започнува да селектира публика за тезата според која Исус бил во подземниот свет. Најчесто тоа се праведниците на Израел, почнувајќи од (или понекогаш само) патријарсите и пророците. Ова е ставот, на пример, на Јустин, Иринеј и други извори од вториот век. За популарноста на гледиштето сведочи фактот што паганскиот критичар од вториот век, Целзус, го исмеваше гледиштето, прашувајќи дали некој навистина може да поверува дека Христос се обидел да направи преобратеници во светот долу. Ориген, природно, го прекорил својот противник и тврдел дека токму тоа се случило (Ориген, Контра Целзум, 2.42).
Во Маркион, барем според Иринеј, се наоѓа интригантна варијација на темата, која повторно ја потврдува нејзината широка прифатеност. Во согласност со карактеристичната перспектива на Маркион, Христос отиде во Адот за да им проповеда спасение не на праведните Израелци, туку на Каин, Содомците, Египќаните „и на сите незнабошци“. Тоа се оние кои потоа беа однесени во небесното царство; Авел, Енох, Ное и сите патријарси и пророци беа оставени да бидат казнети во адот (Irenaeus, Adv.haer.. 1. 27,3).
Во вториот век се појавило алтернативно објаснување дека Христос отишол во Адот не за да проповеда спасение, туку да ја покаже својата моќ. Оваа идеја ја има во Вознесението на Исаија, кое зборува за Христос дека го „ограбил ангелот на смртта“ (9.14) Појасна референца доаѓа поблиску до крајот на векот во Пасхалната проповед на Мелито од Сард, каде што Христос се идентификува себеси со манифестирање на моќта во долниот свет:
Јас сум тој што ја уништува смртта,
и триумфира над непријателот,
и го здроби Адот
и го врзува силниот човек
и го носи човештвото до небесните височини. (Пасх. 102-03)
Слично се појавува и кај Григориј Тауматург, во делото „За сите светци“: „Адот и ѓаволот се ограбени и лишени од својот древен оклоп и исфрлени од нивната чудна моќ. И како што на Голијат му е отсечена главата со меч, така и ѓаволот, кој е татко на смртта, е уништен преку смртта“.
На крајот, ова стана стандардно гледиште, како што се гледа, многу подоцна, на пример, во коментарот на Амброзијастер: „Откако го опустоши пеколот со силата на Отецот и стана откако ја победи смртта, тој се вознесе на небото со душите што ги одзеде. Зашто сите што го виделе Спасителот во пеколот, се надевале на спасение од него и биле ослободени, како што сведочи апостол Петар“ (во Epist ad Rom, 10).
