Од октомври оваа година, Европската Унија ќе започне со постепено воведување на нов дигитален систем наречен EES (Entry/Exit System), кој има за цел да ја модернизира граничната контрола за посетителите од земји кои не се членки на ЕУ. Иако овој систем се воведува со цел да се зголеми ефикасноста и безбедноста на границите, низ јавноста кружат бројни дезинформации и шпекулации, особено меѓу британските патници. Важно е да се направи разлика помеѓу реалните промени и митовите кои создаваат непотребна паника.

Каква е суштината на новиот систем EES и кого го засега?
Системот за влез и излез е замислен како дигитална алатка што ќе го замени постоечкото рачно печатирање на пасошите. Кога ќе влезат или ќе излезат од некоја земја во Шенген зоната, граѓаните на трети земји – односно сите што не се државјани на ЕУ или Шенген – ќе бидат електронски регистрирани. Овој систем ќе овозможи полесно следење на времетраењето на нивниот престој, а ќе помогне и во спречувањето на прекршувања како што е престој над дозволеното времетраење од 90 дена во период од 180 дена.

EES нема да воведе нови визи, ниту да наметне дополнителни бирократски процедури за државјаните на земји кои веќе се ослободени од визни обврски. Промените се однесуваат само на начинот на евиденција при гранична контрола.

Не, не ви треба дополнително здравствено осигурување за да влезете во ЕУ
Во последните месеци се појавија тврдења дека британските патници ќе бидат обврзани да приложат доказ за патничко или здравствено осигурување при премин на границата. Ваквите информации предизвикаа загриженост, особено кај повозрасните патници и оние со хронични заболувања, бидејќи осигурувањето за овие категории може да биде значително скапо.

Сепак, Европската комисија официјално потврди дека EES не предвидува такво барање. Системот не менува ништо во однос на условите за влез во ЕУ за британски граѓани. Сè што досега важеше, останува непроменето. На пример, Британците можат да продолжат да ја користат нивната GHIC картичка (Global Health Insurance Card), која овозможува пристап до итна медицинска помош во земјите од ЕУ под исти услови како и за жителите на тие земји. Оваа картичка не ја заменува патничката полиса, но е доволна за основна здравствена заштита.

Не ви треба виза, ниту ќе треба да аплицирате за нова
Иако дел од патниците стравуваат дека со воведувањето на новиот систем ќе треба да поднесуваат нови барања за виза, тоа не е точно. Британските државјани – и сите други од земји кои се ослободени од визни обврски – ќе продолжат да патуваат во ЕУ без виза, сè додека нивниот престој е во рамките на дозволеното времетраење (90 дена во секои 180 дена). Системот само ќе регистрира кога сте влегле и кога сте ја напуштиле Шенген зоната, без дополнителна документација или апликација.

Честопати се мешаат два различни системи – EES и ETIAS. EES се однесува на автоматско регистрирање на преминот на границата, додека ETIAS, кој ќе биде воведен дури во 2026 година, ќе бара однапред електронска дозвола за патување од патниците кои не се од ЕУ. Но ETIAS, исто така, не е виза, туку претходна онлајн авторизација, слична на американскиот систем ESTA.

Новите правила важат за сите
Иако некои медиуми и јавни личности тврдат дека EES е воведен како последица од Брегзит, фактите покажуваат сосема друга слика. Идејата за системот за влез и излез постои уште пред Велика Британија да го напушти ЕУ. Дополнително, Велика Британија активно учествувала во неговото планирање додека сè уште била членка на Унијата.

Новите правила ќе се применуваат подеднакво за сите посетители од трети земји, без оглед на тоа дали тие доаѓаат од Велика Британија, САД, Канада или друга држава. Намерата зад овој систем е подобрување на ефикасноста и транспарентноста во граничната контрола, а не казнување на одредени нации.

Интересно е и тоа што Обединетото Кралство веќе воведе сличен систем – ETA (Electronic Travel Authorisation), кој е во функција од април 2025 година. Овој систем бара сите посетители кои не се британски државјани да добијат дигитална дозвола за влез, дури и за кратки туристички или транзитни престои. На сличен начин како ETIAS, оваа дозвола е поврзана со пасошот и се добива преку онлајн апликација.

Подгответе се паметно, без паника
На крајот, најважно е патниците да се информираат од релевантни извори и да не потпаѓаат на шпекулации. EES не носи драстични промени за обичните туристи, туку само ја модернизира техничката страна на граничната контрола. За влез во ЕУ и понатаму ќе биде потребен важечки пасош (издаден во последните 10 години и со важност од минимум 3 месеци по заминувањето од ЕУ), како и основни документи поврзани со престојот – како повратен билет, резервација на сместување и доволно финансиски средства за времето на престојот.

Доколку сето ова го имате подготвено, патувањето во ЕУ останува подеднакво достапно како и досега – само со малку повеќе дигитална прецизност на граничниот премин.