Дојче Веле

Изборите во Холандија се денеска, среда, 22 ноември 2023, а изненадувачки голем број гласачи на улиците на малиот јужен град Тилбург се уште се неопределени.

„Сè уште треба да ги погледнам програмите“, изјави Плун, 23-годишна студентка по економија, која не сакаше да ни го каже своето презиме. Ја сретнавме во центарот на тој претежно католички град, некогаш познат по својата индустрија за волна. „Овие избори се многу важни, бидејќи многу работи ќе се променат.

Важни се, ако не за друго, туку затоа што Холандија треба да добие нов премиер. Марк Руте од централнодесничарската партија ВВД се повлече. Тој е премиер од 2013 година. И на овие избори се нудат многу нови лица.

Згора на тоа, според анкетите, трите големи партии се многу блиску. Ова овозможува широк опсег на можни коалиции во калеидоскопскиот повеќепартиски холандски систем. Со други зборови: сите варијанти се во оптек.

Дури и оние кои долго време излегуваат на гласање во оваа земја, како 72-годишниот библиотекар Рјен Висерс, не се целосно сигурни. Имено, тој се прекршува меѓу лево-центристичката коалиција Зелена левица (GroenLinks) и Лабуристите (PvdA), кои се трети во анкетите, и Христијанско-демократската ЦДА.

„Мислам дека би било добро по сите овие години да добиеме левичарска влада“, вели за Дојче Веле библиотекарот од Тилбург. „Од друга страна, ова се тешки времиња за ЦДА, а тие се добра центристичка партија со големо искуство во власта.

За набљудувачите, веројатно најважната приказна за оваа изборна сезона во Холандија е појавата на Новиот социјален договор (НСЦ) – цврсто центристичка, но и антиестаблишмент партија, основана во август од популарниот поранешен пратеник на ЦДА, Питер Омзихт.

Овој 49-годишник си направи име помагајќи да се разоткрие целосниот обем на скандалот за издршка на деца, кој зафати десетици илјади родители лажно обвинети за измама, често со катастрофални финансиски и лични последици. Работејќи со пратеници од различни партии, упорноста на Омчихт го отуѓи од сопствената партија, но поради тоа стана омилен меѓу јавноста.

Еден од жителите на Тилбург кој веќе одлучил да гласа за Омчихт е 67-годишниот Мартен ван ден Тиларт. „Петар е нешто ново“, вели тој за ДВ на маргините на малата политичка дебата меѓу кандидатите на ВВД и НСЦ. „Тој е чесен политичар, тоа го видовме во последните години.

Леони де Јонге, политиколог од Универзитетот во Гронинген, за ДВ вели дека Омчихт изградил силен профил како „чувар против владините махинации“. Истовремено, додава тој, „во парламентот е многу остар и ги поставува вистинските прашања, внимателно ги чита документите и навистина не попушта додека не добие одговор“.

НСЦ на Омчихт, основан пред само неколку месеци, во моментов го дели првото место со ВВД на Руте (по 18 отсто) според анкетите. Самиот Омчихт посочи дека не мора да сака лично да се бори за премиерската позиција.

„Многу му се верува“, вели Де Јонге. „И ние во Холандија моментално сме во период на недоверба во политичарите поради сите скандали што се случија.“ Се чини дека Омчихт може да ја врати таа доверба, а луѓето, вели политикологот, го гледаат како „некој вид разумна алтернатива на статус кво“.

Против естаблишментот, без популизам

Со оглед на падот на довербата на холандската јавност во политичарите, може да се очекува гласачите да се свртат кон личности кои се позиционираат како аутсајдери на корумпираната елита – класичен показател за популизам. Навистина, крајнодесничарската популистичка Партија на слободата, предводена од жестокиот противник на исламот Герт Вилдерс, моментално е четврта во анкетите и има поддршка од 13 проценти. Ова е повеќе отколку на последните избори во 2021 година, но помалку отколку во 2017 година.

Партијата на Омчихт не е таква, иако и тој се претставува како некој што се залага за обичните луѓе. „Идеологијата на НСЦ не е популистичка, иако во голема мера е движење кое ги претставува оние кои се незадоволни од постојниот политички систем“, вели Симон Отис од Универзитетот Лајден. „Важно е да се забележи дека екстремизмот и популизмот не мора да одат заедно“, додава тој, посочувајќи на примери од Европа, како што е италијанското Движење пет ѕвезди.

„Возење на популистичкиот бран“

Слично размислува и Де Јонге: „Се чини дека Омзихт јава на популистичкиот бран“. На некој начин тој е анти-естаблишмент, но во исто време доаѓа од естаблишментот.“ Она што е интересно за Омчихт е што привлече и левичарски, централно-десничарски и крајнодесничарски гласачи. „Тоа е она што го прави толку моќен“, вели политикологот.

А, тоа што Омчихт така се истакнува на политичкиот пејсаж придонесе тонот на изборната кампања да биде помирен, како и поголем фокус на содржината, вели Де Јонге.

Последните избори се одржаа за време на пандемијата во 2021 година. „Кампањата тогаш беше многу персонализирана, сè се вртеше околу лидерот. „Руте истрча без содржина, тој само се претстави велејќи: „Јас сум вистински лидер кој може да го води овој брод низ оваа криза“, вели политикологот.

Политиката на Омчихт е доста тешко да се одреди: тој е од десната страна за прашањето за миграцијата, а од левата страна за прашањето за благосостојбата. По многу прашања, неговата партија е прилично двосмислена, што, смета Де Јонге, можеби не е изненадувачки, ако се земе предвид колку е млада партијата.

Во изборниот манифест на НСЦ се наведува дека партијата планира да ја ограничи имиграцијата на 50.000 луѓе годишно, приближно половина од онаа во 2021 година. „Сакаме помалку луѓе да доаѓаат овде за азил, но и помалку да студираат или работат“, се наведува во материјалите на партијата. НСЦ, исто така, сака да изгради многу станови (патем, главно прашање на овие избори) и да ги реши проблемите со трошоците за живот за посиромашните семејства.

Рецепт за Европа?

Со оглед на тоа дека на повидок се изборите за ЕУ, тие ќе се одржат во јуни следната година, големо прашање е дали оваа доминација на Омчихт може да ни каже нешто воопшто за европската политика. Да речеме дека поддршката за популистичките партии, главно десничарски, но и левичарски, е во пораст во Европа. Неодамнешните избори во Италија и Шведска го истакнаа тој тренд: италијанските браќа и шведските демократи поминаа добро на гласачките места.

Но, за жал, за оние кои се надеваат дека во примерот на Омчихт ќе најдат некакви насоки за тоа што да прават на идните европски избори, и Отис и Де Јонге предупредуваат дека успехот на Омчихт не може да биде некаков модел за другите во Европа.

„За мене ова е приказна за многу специфичен холандски политичар со многу специфичен политички стил“, вели Отис. „Тоа за мене не е нешто што може да се повтори во друга држава.

Исто така, вреди да се напомене дека на изборите оваа среда се е можно. Новиот лидер на ВВД, Дилан Језилгоз, покажал поголема подготвеност да работи со Вилдерс отколку Руте, истакнува политикологот Де Јонге.

И Плун, студент по економија од Тилбург, смета дека овие избори се поважни од претходните бидејќи земјата ќе добие нов премиер. Ќе и треба многу време да ги прочита сите тие партиски програми пред да одлучи за кого ќе гласа.

„И јас сум многу љубопитна да видам каков ќе биде резултатот“, вели таа. „Трката е многу отворена и мислам дека никој не знае како ќе заврши. Тоа е всушност некако возбудливо“.