ЕКСКЛУЗИВЕН ФЕЉТОН (1): Јордан Плевнеш за судбината на балканскиот лингвистички Моцарт – Мисирков од Македонија во Европа и Светот!

Блаже Миневски

Безусловната и безгранична љубов кон Македонија   

Во хронологијата на македонскиот писател Јордан Плевнеш пишува дека по таткова линија е потомок  на Цветан Плевнеш, градинар во Галата сарај во почетокот на дваесеттиот век кога македонските анархисти копаат тунел под Отоман-банката, мислејќи дека со крвава пот ќе ја поткопаат империјата и дека со илузии ќе ги постават темелите на самостојна Македонија, а по мајчина линија потомок на Илија Кочовски, прочуен народен раскажувач кој оставил десет усни томови во Институтот за фолклор во Скопје, затоа што верувал дека сѐ друго умира само приказната не, и „ако земиш со голо око Македонија не е ништо друго, само една бескрајна приказна“. Кога ќе се спои  „бескрајната приказна“  со „македонските анархисти“ се добива она што го вели Мисирков во драмскиот текст на Плевнеш:

„Можат да ја убијат птицата, но не можат да го убијат нејзиниот лет!“ Во тој „лет“ веќе полни четириесет и  седум години Јордан Плевнеш јазди со „приказната“ за Мисирков, односно за Македонија гледана со „голо око“, всушност со приказната за бескрајот, бидејќи „само бескрајот и Македонија граничат самите со себе“, како што вели Мисирков во неговата драма за „балканскиот лингвистички Моцарт“.

„Вие ја македонизиравте Франција!“

Пред да почнеме со „летот“ на Јордан Плевнеш наречен „Мисирков од Македонија во Европа и Светот“, бегло ќе пренесеме дел од еден новинарски разговор со единствениот директен потомок на Крсте Петков Мисирков, Борис Мисирков, фотограф, филмски снимател и продуцент  со диплома од театарската академија „Крсто Сарафов“ и специјализација  во Центарот за уметност FABBRICA на Оливеро Тоскани во Италиjа, реализиран пред 16 години во Софија.

Во истиот тој час, додека јас и Борис разговаравме за Крсте, во македонската амбасада во Париз плејада француски творци од областа на театарот, книжевноста, филмот, ликовните уметрности доаѓаат по повод церемонијата за крајот на амбасдорскиот мандат на Јордан Плевнеш  а меѓу нив и Претседателот на францускиот сенат, кој ќе изјави: „Господине Амбасадоре, за време на Вашиот мандат, Вие ја македонизиравте Франција!“ На средбата со Борис Мисирков на 1578 километри од Париз, воздушна линија,  со чувство на „безусловна и безгранична љубов кон Македонија“, што би рекол Крсте Мисирков, дознав дека во гробот на неговиот прадедо на Софиските гробишта, освен неговите, се наоѓаат и посмртните останки на неговата сопруга Екатерина Михајловна-Мисиркова, нивниот син Сергеј и нивниот внук Борис Мисирков, татко на мојот соговорник. Разговорот со тогаш 33-годишниот  Борис Мисирков за неговиот прадедо, „балканскиот лингвистички Моцарт“, како што го нарекува нашиот писател со интернационално реноме Јордан Плевнеш, го водевме во неговото продукциско студио „Агит-проп“ во Софија. Во тие неколку часа дружење, Борис не направи никаква гестикулација ниту ја промени интонацијата на гласот, па гледајќи го осветлен од есенските зраци на сонцето можев да го замислувам Крсте Петков Мисирков на таа возраст пред 97 години како ги пишува своите „Белешки по јужнословенска филологија и историја“ за списанието „Македоно-одрински преглед“.

Во репортажата што ја објавив есента 2004 година, во тогаш најтиражниот македонски магазин „Теа модерна“, остана запишано дека „ момчето зборува тивко, со паузи во кои размислува дали треба да додаде уште нешто или кажал се “, а потоа текстот продолжува со прашањето дали знае дека во Македонија веќе неколкупати е покренувана иницијатива за пренесување на моштите на Крсте од Софија во Скопје. Тогаш, пред 16 година, правнукот на Крсте, момчето што сега има завлезено во 50-та година од животот, меѓудругото рече:  „Во гробот на Крсте, во истата парцела 89, ред 17, роб 4, во 1960 година бил погребан неговиот единствен син Сергеј, мојот дедо. Во 1971 година таму беше погребана и сопругата на Крсте, Екатерина Мисиркова, а пред пет години ( во 1999 год. н.з) во тој ист гроб го погребавме и татко ми Борис Мисирков. Во лозата на мојот прадедо Крсте, почнувајќи од него, сите имале по еден син.

Сега јас сум единствен директен негов потомок, кој можеби ќе ја прекине таа традиција“, вели со насмевка. „Инаку, знам дека баба Екатерина по Втората светска војна има дадено согласност за пренесување на посмртните останки на Крсте во Македонија но подоцна нешто се случило и тоа не е реализирано. Истата иницијатива била обновена и подоцна, ама по смртта на дедо ми Сергеј, а потоа и по смртта на сопругата на Крсте, можноста за такво нешто стана речиси невоможна. Татко ми Борис пред десетина години сосема ја отфрли таа можност па затоа при последните контакти со една делегација од Скопје, јас само ја пренесов неговата желба да не се чепка гробот на Мисиркови,  затоа што во него сега не почива само Крсте.

Од друга страна, освен гробот каде што се сите директни потомци на мојот прадедо Крсте, јас немам ништо друго од него овде. Дел од неговата оставнина била преземена од Централниот архив во Софија, а она што приватно  го  зачувала баба ми Екатерина му го дала на Блаже Ристовски, па јас сега немам ни парче хартија за спомен. Мајка ми работи за ООН во Казахстан, се враќа напролет и тогаш планираме да направиме убав споменик на гробот на Мисиркови, па секој што го почитува Крсте ќе може да му запали свеќа и да му остави цвеќе таму каде што е веќе скоро осумдесет годин“.

Македонија во меандри на западноевропската емиграција

Во тоа време, Борис Мисирков продуцираше и продаваше документарци на телевизиски куќи низ Европа, а во фаза на формирање беше и неговиот проект за „Балкански документаристички центар“, финансиран од  европските фондови за документарен филм но и од УНЕСКО, а во кој се предвидуваше да членуваат продуценти на документарни  филмови од Софија, Скопје, Белград, Букурешпт, Атина и Тирана. Пред пет години, во 2015 година, Борис Мисирков беше член на официјалното жири на Интернационачлниот филмски фестивал „Астерфест“ во Струмица, а за своите проекти во изминативе дваесеттина години има добиено повеќе награди на престижни светски фестивали за документарен филм.

Во меѓувреме, како што рече, веќе подолго време се подготвуваше за снимање на документарен филм посветен на прадедо му Крсте. Приказната, ни рече тогаш, ќе го следи неговиот животен пат од Постол, преку Белград, Петроград и Одеса до Софија а ќе се снима и во Битола и Скопје, како дел од неговиот веќе остварен сон. На крајот од разговорот имав чувство дека Борис Мисирков како да жали што неговиот прадедо Крсте Петков Мисирков сепак не е во Македонија. Иако не оставил тестамент, и веројатно веќе нема реални изгледи неговите посмртни останки да се пренесат во Македонија, според  неговиот текст објавен во весникот „Мир“ една година пред смртата,  сосема е јасна неговата желба за тоа каде би сакал да биде погребан: „ Како Македонец, јас во Бугарија се чувствувам како во туѓина, не сум дома, во својата татковина.

Таа е таму, каде што сум се родил и каде што треба да ги оставам коските … “ Потоа продолжува: „Свеста и чувството дека сум Македонец стојат повисоко од сѐ друго на светов… Безусловната и безгранична љубов кон Македонија, постојаното мислење и работење за интересите на Македонија, македонскиот национален дух, јазикот, народната поезија, обичаите, тоа е мојот национализам, тоа е македонското национално чувство, тоа е историскиот повик на Македонецот што може да го исполни само како слободен и рамноправен граѓанин на кого му е дозволено да мисли, да чувствува, да зборува и да дејствува како Македонец“. Како автор на кој му „дозволено да мисли, да чувствува, да зборува  и да дејствува како Македонец“, нашиот меѓународно признат писател Јордан Плевнеш, чии драми се изведувани на сите пет континенти и за чие дело пишувале голем број најзначајни светски весници, ексклузивно за „Нова Македонија“ ги открива сите свои духовни релации и авторски предизвици поврзани со „балканскиот лингвистички Моцарт“.

Во 1973 година, како дваесетгодишно момче, на истата возраст со Крсте од времето кога во 1895 ја  основал македонската ученичка дружина „Вардар“ во Белград,  Јордан Плевнеш за првпат престојува во Париз,  каде што работи како метач на париските гробишта Пер Лашез. Меѓу гробот на Џим Морисон и Библиотеката на Институтот за словенски студии ја открива темата Македонија во меандри на западноевропската емиграција,  пишувајќи го својот драмски првенец „Еригон“, сценска анатама за кучето Canis lupus macedonikus, погубено на Европскиот конгрес на кучешките права  и слободи на ХХ век.

Притоа, меѓу сите призраци што сноват низ неговите соништа во овој париски период на неговото рано творештво, духот на Мисирков е толку присутен што тој се подготвува да пишува драмска тв-серија за неговиот животен пат како човек што живеел во 20 градови на Европа и што научил 26 јазици, почнувајќи од санскрит, („ Да не ми кркореа цревата од глад во Санкт Петерсбург, никогаш немаше да научам санскрит“), па до меѓународниот јазик ИДО на кој што објавува и еден од последните  свои текстови непосредно пред смртта, летото 1926 година, во еден весник во Стокхолм.

Реплики од драмата „Последниот ден на Мисирков“ на Ј. Плевнеш

ЧЕРНОДРИНСКИ: Господ треба да знае сe во  врска со тебе и со Македонија…

МИСИРКОВ: Ако му треба документ… ќе му ги дадам моите очи што попусто ми истекоа по книги, библиотеки, патишта, возови и сиромаштија…

ЧЕРНОДРИНСКИ: Кај Господа не се признаваат очи… Очи има секој… Кај Господа треба црно на бело…

МИСИРКОВ: Се прашував јас сиот мој живот, гол и бос, сакав ли да ја кренам Македонија во една торба, па останав и без  неа и без силата…

(продолжува)