ЕКСКЛУЗИВЕН ФЕЉТОН (4): Универзитетот Колумбија го прифаќа барањето на Мисирков за едногодишен студиски престој во Њујорк!

Блаже Миневски

(Јордан Плевнеш за судбината на балканскиот лингвистички Моцарт: Мисирков од Македонија во Европа и Светот!)

Во драмата „Последниот ден на Мисирков“ на Јордан Плевнеш низ дијалозите со видните Македонци се открива македонската национална борба и нејзината тројанска судбина, бидејќи, според Мисирков, причините за неуспехот на Македонската револуција in continuo, биле само македонски, па во тој контекст авторот континуирано ја провлекува водечката идеја на својата драма дека, сè додека не се создаде македонско национално единство, ќе се уриваат како кула од карти претпоставките за македонска држава на Балканот. Како контрапункт на сето тоа се дијалозите на неговата сопруга Екатерина, која моли-коли, како што пишува Стаределов во анализата на текстот,  да најде некој кој ќе помогне да му се купи на Мисирков мртовечки ковчег во кој тој ќе се погребе.

Притоа течат лирски, елегични тонови и реминисценции за нивните талкања по Русија, по Балканот и по Европа како екстернација… интернација… екстерминација, при што приказната за онаа бела везена кошула купена во Одеса во која сега него на смртна постела го преоблекуваат, па нејзината искрена исповед да се претвори во невидлива птица и на грб со неговото мртво тело да прелета преку трите распарчени дела на Македонија и тајно да го положи во неговата семејна гробница, имаат навистина длабок лирски и поетски контекст. Ете како драматичарот, историскиот мислител и поетот се обединиле во една целост, подвлекува академик Старделов во предговорот кон драмата „Последниот ден на Мисирков“. Пред самиот крај од дијалогот меѓу Петар Поп Арсов и Мисирков, кога тој пред  смртта прашува каде е Делчев, каде Груев, Карев, Сарафов, Ѓорче Петров, Сандански и тн., следи еден единствен одговор: убиен е и едниот, и другиот, и третиот… убиени се сите до еден и, ако од сето тоа новите поколенија не извлечат никаква поука, неизбежно ќе дојдеме до една досега ни видена ни чуена историска перспектива во Европа – да има Македонија, а да нема Македонци! Во таа смисла и македонскиот лингвистички Моцарт е македонски лингвист на јазик без држава и дека Македонците во многу нешта во својата судбина потсетуваат на судбината на Евреите.

Поради тоа ако нема пари за да се купи ковчег во кој ќе биде положен во земјата, тоа апсолутно соодветствува на неговата (и на нашата) социјална и психолошка состојба, зашто нам на Македонците, вели Мисирков, единствена униформа ни е кожата, и бидејќи немаме и сме без држава, бара да го закопаат Мисирков во неговата сопствена кожна облека.

Мисирковиот лет по небесата

Како што започна со надреалистички, или поточно со надреални сцени, така со нив и завршува  драмата на Плевнеш „Последниот ден на Мисирков“. Тој умира, а пред Александровата болница стои  Голема кочија со четитри бели коњи сета накитена со митски орнаменти: сонце, ѕвезди, цвеќиња, птици. Во кочијата младите Екатерина и Мисирков ги облекуваат во свадбена облека за да појдат на својот свадбен пат директно до Престолнината Пела не застанувајќи притоа никаде, бидејќи ако се случи тоа можат него да го уапсат, или застрелат, па затоа Мисирков моли да се вози по небото за од него да ја гледаат земјата во која толку многу страдале и толку многу се љубеле.

Но, наместо тој лет по небесата, поворката поаѓа кон гробиштата…  Поворката заминува, истура дожд, дожд од македонски солзи, а драмата завршува оставајќи нè вчудовидени и стаписани: дали ја гледавме пред нас стварноста на македонската трагична судбина резимирана во животот и делото на Мисирков, или пак гледавме некој сон, некој кошмарен и недосонет сон на овој балкански лингвистички Моцарт и на сите нас неговите поклоници, пишува Старделов во предговорот за првото издание на драмскиот текст „Последниот ден на Мисирков“ од Јордан Плевнеш.

Во последната сцена пред погребот што се случува во болницата докторот Давидов ја констатрира смртта на Мисирков а сопругата Екатерина како во бунило уште еднаш признава дека нема пари за ковчег. Во тој момент влегува Рашидов,  одговорен во Бирото за социјална помош во Александровската болница, носејќи две писма за Крсте Петков Мисирков. Првото писмо е од Копривштица: Советот на гимназијата во Копривштица известува дека проф. Крсте Петков Мисирков е отпуштен од работа, а  второто писмо е од Универзитетот Колумбија во Њујорк со кое Мисирков официјално е примен за едногодишен студиски престој во Соединетите Американски Држави.

 „Интерконтиненталноста на македонскиот јазик е базирана на долгиот егзодус!“

Што  ќе се случеше со проф. д-р Крсте Петков Мисирков , македонскиот филолог, кодификатор на македонскиот литературен јазик и правопис, славист, историчар, етнограф, публицист, собирач и проучувач, на македонското народно творештво, автор на првата книга и првото списание на современ македонски јазик,  основоположник и активен учесник во македонските научно-литературни и национално-политички друштва во Белград, Санкт Петербург, Одеса и Софија ако поживееше барем уште неколку години и ако ја искористеше стипендијата за студиски престој на Колумбија универзитотот во Њујорк , САД,  за учебната 1926/27 година, се прашува Јордан Плевнеш на едно од метафоричните нивоа на драмата.

Дали него и македонскиот јазик ќе ги негираа со истите валкани усти, ако тој станеше професор на еден од најпрестижните универзитети во светот?  Во својот есеј за „Македонскиот јазик во глобалниот свет“, напишан во 2008 година по повод „Годината на македонскиот јазик“, Јордан Плевнеш пишува дека интерконтиненталноста на македонскиот јазик е базирана на долгиот егзодус на македонското население за време на сите Империи кои владееле на македонско тло, од Античко време до Империјата на Александар Македонски, што стигнала дури до Индија, до преселбите за време на Римската Империја, Византија, Отоманската Империја, чијшто крај на Балканот е тесно сврзан со Балканските Војни (1912/1913 ) и поделбата на Македонија меѓу соседните држави: Грција, Бугарија и Србија. Денес,  сто и седумнаесет години по објавувањето на книгата „За македонцките работи“ на Крсте Петков Мисирков, македонскиот јазик го зборуваат околу пет милиони луѓе, расфрлени по континентите од Латинска Америка, преку Африка и Азија а на него се објавуваат весници, се емитуваат радио и ТВ-програми, во Австралија, во Канада, САД и во Нов Зеланд.

Ако, според Васко Де Гама, пишува Плевнеш, Португалците  го освоиле светот по вода во 15 век, тогаш Македонците како пешаци, коњаници, сонувачи и копачи на непостоечко злато, го освоиле светот, неколку векови пред Христа, по копно. Затоа денес ги пренесуваат жедни преку вода. Меѓу поимот Македонец и поимот човек во бегство има знак на равенство.

Реплики од драмата „Последниот ден на Мисирков“

ЕКАТЕРИНА: Дури и на небото можат да ја убијат Македонија како птица!

МИСИРКОВ: Можат да ја убијат птицата, но не можат да го убијат нејзиниот лет! Дури и ако ја сведат само на сон, таа ќе постои! Зашто седум илјади години од Големата Мајка на неолитот до денес таа постои и никој не може да ја избрише… од цивилизацијата!

ЕКАТЕРИНА: Ќе бев посреќна да те запознаев во праисторијата…

МИСИРКОВ: Та јас те сакам од праисторијата до денес и од тука до бескрајот, бидејќи само бескрајот и Македонија граничат самите со себе Екатерина, Божице Одеска и Санкт-Петербуршка, вечна љубов моја…

(продолжува)