Дарко ЈАНЕВСКИ
Гоце Делчев и Даме Груев седат во нивната соба во солунската гимназија. Даме го гледа Гоце како ја чисти пушката.
ДАМЕ: Гоце, а зошто ти ја чистиш малихерата? Дај, ќе најдеме некој друг. Ти седи, одмори!
ГОЦЕ: Не ја чистам, ќе ја конзервирам. Се откажувам Даме. Доста е пушки, бомби, востанија…!
ДАМЕ: Како се откажуваш? Што ќе правиш?
ГОЦЕ: Ќе станам кодош. Слушам, кога Македонија ќе станела држава, тоа многу ќе се исплатело. Па си велам, ред да фатам, да направам место за деца, за внуци…
ДАМЕ: Гоце, ти немаш деца. Ако немаш деца, нема да имаш ни внуци. Ај, не си терај бајрам со умот. Те личи ли тебе? Па ние цел живот со кодоши и врховисти се бориме, на Турците никако ред да дојде. И тој еден бег што го киднапираше ти побегна… И сега кодош ли ќе стануваш?
ГОЦЕ: Види Даме. Колку дава султанот за тебе? 1000 лири. Колку дава за мене? Пет илјади…. Е?
ДАМЕ: Што „е“…? Чекај, чекај, стварно за тебе дава пет повеќе? Ај, анасана, ти ако немаш некоја врска фатено кај Турците, еве рака ставам…
ГОЦЕ: Тоа заради мустаќите, не разбираш ти. Туку остај сега тоа… Види вака: јас ќе те искодошам тебе – ете 1 000 лири. Ти мене – ете 5 000. Делиме и бегаме. Знаеш што, само да му опнеме прво некој нож на некој чорбаџија. Мака ми е, го одраа народот, го искрадоа, по 12 саати им работат, а им даваат колку за еден саат. И ние едно влакно не им скинавме. Нели им велевме на луѓето: Ние кога ќе дојдеме, се што зеле ќе ви вратиме… Ги излажавме луѓето Даме, ги оставивме на арамиите…
ДАМЕ: Добро, добро. Значи ти велиш да се искодошиме и после да бегаме…
ГОЦЕ: Ќе се договориме со Турците. Ем пари да им земеме, ем да не сместат негде. Сум чул имало некое село таму, Кушадаси, на море… Оти види, што и да правиме, слушам, во Македонија само тоа му било мајката – кодош да бидеш. Плус ќе си платиш на оние што пишуваат по весници, ќе им фрлиш по некоја лира да те бранат. А не вака, трчај по планините, бори се за нив, и пак не чиниш. Ни жена, ни дете, ни маче, ни куче…
ДАМЕ: Знаеш, и јас сум чул за тоа…. Не знам Гоце…
ГОЦЕ: После султанот ќе не помилува. Нели сме ние терористи?
ДАМЕ: Да!
ГОЦЕ: Е, гледаш. Ако после тоа станеме ортаци на султанот, ем пари, ем помилување, ем на море, а ќе дадат Турциве и некој бизнис да направиме. Ете на Јане му ги дале бањите во Банско.
Одеднаш вратата се отвора силно. Од нигде-никаде се појавува Јосип Броз Тито. Бел костум, шапка на главата, пура во раката, чевли како огледало… Се смее и гласно извикува:
ТИТО: Где сте другови Македонци? Јели, јел сте ви Северни, Јужни…?
ДАМЕ: Еј, види го, овој на мајтап не има! Тито, не си барај бељата со нас. Ние сме ти од небањатите!
ГОЦЕ: Хе, хе, мангуп на земјата, мангуп на небото… Ќути таму ај, и седни на тоа дрвената столица. И не мрдај многу, се клати, ќе падне. Туку слушај, што ти виси тоа едната ногавица?
ТИТО: Ма пусти Гоце, отсекли ми Словенци ногу. Ја њима државу, онда сам их послао у Хјустон да уче за срце, а они бежали с часова. Стигли да науче само до колена и ето! Мајку им…! А шта ви радите?
ГОЦЕ: Зборуваме за кодошите. Што правеше ти со нив?
ТИТО: Какво је то питање Гоце? Како то, шта сам радио с њима? Дао сам и виле на Дедиње. Ете што сам радио. И дао налог да се и њихова деца уче да буду цинкароши. А оне друге, те ваше, зна се, на Голи Оток… А тамо код вас, у Македонији, дали смо им виле тамо на неко брдо у Скопљу, зове се мислим Водно. Знате како иде касније. Запослиш негде и њихову деца, ал не да раде, веч да пишу извештаје ко што ради, ко шта прича… И така васпиташ и њих. Онда они тако одгоје своју децу… Касније су постали министри, директори, тај ваш Лазо и његови, дали им да покраду фабрике, шверцали за Милошевича нафту, бакар, шечер… И тако смо ти ми, мој Гоце, комунисти, создали капиталисте код вас. И реци ми, која је то правда? Онај Кардељ, ништа му не фали, а ја без ноге… Је*ем ти Кардеља, је*ем и негово самоуправљање. И онда чекају људи да се појави ти ваши, ето их, облаче та ваша комитска одела, пустили браде ко овај Даме, пију у кафану, ударају се у грудима, како каже онај ваш Заев…?
ДАМЕ: Пу, пу, не ми го спомнувај…! Отишол Ќосе на конференција негде во Европа, ќе ширел демократија по светов, инаку ќе го решевме досега.
ТИТО: …Ах, да, чукају се у грудима и опет ништа. Тако да, пусти пушку, иди тамо код султана, договори се. Ех, могао сам и ја са аустро-унгарским краљем, ал не жалим, касније ми није било лоше. Ал, ја сам ја…!
ГОЦЕ: Добро добро, ај не цвичете сега. Туку, Тито, и ти помина по планините неколку години. како нас Колку? Четири? Што сега нам ни зборуваш?
ТИТО: Јесте другови, четири, ал сам касније сео и ја на Дедиње, имао сам јахту, добио свој влак, онај сини знате, летовао на Брионима, шетао по свету, пушио хаванке, слао ми их Кастро, носио еве баш овакво одело, пио кафу и виски са Бартоном и оном његовом Елизабет Тејлор, јој душу ми извадила Јованка… А, ви, шта? Јурите по планинама, нисте се оженили, погинули сте рано… Што бре другови да гинете?
ДАМЕ: Па, знаеш како, после мене ме цитираат и по сто години дека сум рекол „подобро ужасен крај, отколку ужас без крај“!
ТИТО: Е, јеси, рекао си. И шта с тим? Цитирају те, ал те покопали тамо негде у твоје село. Гоцету су бар дали онај саркофаг у ту вашу цркву, како се звала, био сам тамо пар пута… А, с друге стране, не знам, можда је боље било тако, него да сте преживели па да вас ја затварам 45-те и да вас шаљем на Голи Оток!
ГОЦЕ: Би не затворил ли?
ТИТО: Ма ја можда и не би, ал би дотрчали ови ваши цинкароши из Македоније. Тако су и оног Чента. Мада је тај многу причао. Па где је дуван, где су паре од афиона, где су паре за памук…
ГОЦЕ: Добро, Тито, а како се станува кодош?
ТИТО: Е, мој Гоце. Лако. Одеш код султана и издаш Дамета. Онда ти султан да неку вилу, добијеш паре, онда султан нареди својим пискаралама по неким новинама да од тебе начине хероја, угледног граѓанина. Ил обрнуто. Да ти паре да ти дајеш новинама.
ДАМЕ: Да бе, арно сте смислиле. Јас во Беас куле, вие со парите да уживате….
ТИТО: Не, не. Онда ти издаш Гоцета. Па султан и тебе учини херојем. Па онда вас двојица, издате све друге ваше другове… И ваше име живече и после сто година. А вашу децу волече све тајне службе овог света. И Руси, и Американи и Немци, за Енглезе да вам не причам.. А, највише волече их ваши Македонци. Чудни сте ви људи.
ГОЦЕ: А, да те прашам нешто…!
ТИТО: Изволи!
ГОЦЕ: Зошто ти отиде на Трст, а не на Солун?
ТИТО: Па како бре Гоце да идем на Солун. Такве какве сам вам описао, запосели су вам државу. Не волим их ни ја. Знаш, они прво пљују Бугаре и Грке, педесет години, е сад ја сам ухватио прве 35, па буни ми се онај Тодор Живков, па Грци кукају на сваком кораку због њих и ја све то морам да смирим. Једном ми се јавио Хрушчов, каже шта раде они твои Македонци, сваки дан пљују Бугаре? Следечи пут звони Американац, не знам можда је био Никсон, можда тај иза њега, пита што пљујете Грке. Хрушчов брани Бугаре, овај Грке, ја шта да радим? Све то морам некако да смирим, а онда оду године, неки кажу, онај Чиро на пример, што је мени окретао странице док сам ја потписивао документе, да ја то пљујање трајало и педесет години. Е, пљују Бугари и Грке ти ваши педесет година, а онда исти ти продају вашу државу истим Бугарима и Грцима. Баце им ови по неки кофер с парама и онда они продају целу државу Бугарима, Грцима, Албанцима… И сад ме питаш што нисам отишо на Солун? Па види како је леп град? Зар да га дам вама? Да га упропастите. Да сам добио Трст, мислиш да би га Словенци продали Талјанима? Него, одием ја, опет че она Јовака да дрнда где сам. Видимо се другови.
ГОЦЕ: Е, ај со здравје, а следниот пат пред да одиш во болница, ела кај нас прво, ќе ти најдеме некој еким, остај ти тоа Хјустон. И слушај, ај те молам, види твојана УДБА да ни го најдат Паница и Ќосето, нека ни се јават. Една работа не можеме да завршиме, сите негде џаде фатиле.
ТИТО: Разумем Гоце.
Вратата се затвора. Гоце и Даме остануваат сами.
ДАМЕ: И, сега? Одиме кај султанот?
ГОЦЕ: Не. Се премислив од овој стариов. Одиме на план Б. Одам јас за Баница. А, ти оди кревај востание, па после ќе видиме. Арно велиш, не ни личи нас тоа. И стегни му вратчето на тој Гарванов, немој да писнал кај одам.
Гоце излегува од собата, по него и Даме. Заминуваат. Во заднина на двајцата се слуша смеење и звук од грст лири в рака.
