Кукуш никогаш не бил грчки. Напротив. Во минатото најсилниот отпор на грцизмот доаѓал токму од Кукуш. Димитар Влахов во Мемоарите за обидот за грцизирање пишува како Грци кои биле населени од Патријаршијата и грчката држава, со цел да го грцизираат Кукуш, со пари и пропаганда, се претопиле во компактниот македонски народ

 

Пред 106 години, во текот на Втората балканска војна, токму во овие јунски денови, Кукуш бил изгорен од грчката војска, а македонско население било принудено да побегне од своите домови. Во пожарот биле изгорени 1.846 куќи и 612 дуќани, а во оваа област биле разурнати и изгорени манастирот „Св. Ѓорѓи“ и 40 други села.

Лани, на 21 јуни, Грција славеше 105 години од „ослободувањето на Кукуш“, градот кој до темел го изгоре и му го смени името во Килкис затоа што бил бастион на Македонците.

Голем дел од старите кукушани денес живеат во Солун, Софија , Струмица, Благоевград и други места. Стариот македонски Кукуш ви го доловуваме преку мемоарите на кукушанецот Димитар Влахов.

„Кукуш се наоѓа 45 км северно од Солун и има население од 13.000 души, од кои 12.000 се Македонци и 1.000 души Турци и Цигани. Тој град пред близу 70-80 години бил еден од центрите на производството на платна во Македонија, нужни за секое семејство, но имало и претпријатија што произедувале платна за продажба и за извоз во други околини“, пишува Влахов во Мемоари.

Тој за родниот град во воведот од своите Мемоари вели:

„Кукуш е еден од малкуте градови во Македонија, што благодарение на своето компактно население, можел да игра значајна улога во делото на преродбата на македонскиот народ.“

Секој кукушанец приврзаник на Организацијата

Натаму потсетува дека Кукуш дал поети како Смирн енски, писатели како Георги Тишинов, воени писатели како Дарвингов, но и основопложници на револуционерното македонско дело како апостолот Гоце Делчев. Кукуш никогаш не бил грчки. Напротив, во минатото најсилниот отпор на грцизмот пропагиран од Грција и Патријаршијата доаѓал токму од Кукуш.

Влахов во Мемоарите за родниот Кукуш и обидот за грцизирање пишува кога десетина Грци, опседнати од силен грчки национализам се населени од Патријаршијата и грчката држава, со цел да го грцизираат Кукуш преку своите пропаганди и пари, самите се претопуваат во компактниот македонски народ. И токму нивните плодови на мешањето – потомствата, подоцна се чувствуваат никако поинаку освен како Македонци, наместо очекуваниот, да ги направат другите Грци.

Кукуш бил бастион на македонскиот народ и неговата револуционерна борба. Секој граѓанин на Кукуш, како што пишува Влахов, бил приврзаник на организацијата и „за време на револуционерните борби, можеше да му се довери скоро на секој жител на тој град“.

За пропагандата од соседите Влахов во своите Мемоари пишува:

„Кукуш е еден од малкуте градови во Македонија каде што не успеа да проникне, наспроти изобилното злато со кое располагаа агентите на соседните балкански држави – ниту великогрчката, ниту великосрпската, ниту великобугарската пропаганда. Напротив, со својата упорност граѓаните на тој град успеаја да привлечат на своја страна, за време на конституциониот режим во Турција дури и турски елементи“.

Ни Грци, ни Срби, ниту Бугари

Влахов истакнува и друг белег на родниот град на Делчев:

„Уште едн белег кој го карактеризира македонското население во тој град е дека Македонците од Кукуш не беа ниту шовинисти, ниту националисти; кај нив немаше омраза кон тоа што не е македонско, макар што за време на Првата балканска војна се допуштија во некои места екцеси спрема турското население.

Тоа се должеше исклучиво на подбуцнувањето од емисарите на великобугаризмот, кои ползувајќи ги успесите што ги имаа сојузниците, и специјално Бугарите, за време на војната против турското господство, пројавија садизам кој го извалка славното име, по кое беше познат овој град и ја компромитира толерантноста што беше една од важните пројави во општествениот живот на граѓаните. Тие не се водушевуваа од никаков антисемитизам или јудофобство кои, меѓу другото им беа совршено туѓи, од никаква омраза против самиот грчки народ чии што претставители дури и живееја и работеа во Кукуш како лекари и аптекари, ниту против Србите или србоманите, што се беа јавиле во градот за да создадат во тој компактен македонски град великосрпска пропаганда, ниту против великобугарската доколку можеа да се сретнат во градот и во неговата околија“, пишува Влахов.

Тој потсетува на стопанските активности во Кукуш:

„Во Кукуш имаше неколку работилници за растително масло (шаралагалџилници ), кои произведуваа шаралаган за храна на населението и ќуспе за храна на добитокот. Тој шаралган се произведувал од сусам чија култура беше доста развиена во Кукуш и која успеваше благодарение на климатските услови во реонот. А кога немаше доволно сусам, тоа растително масло се произведуваше од афионово семе што се доставуваше од Тиквеш, Велес и други места. Кукушкиот реон главно е полско место. Земјата е многу плодна и многу погодна за житни растенија. Во Кукуш се произведуваше жито повеќе од што беше нужно за исхрана на населението, и тоа првокласно жито, сатка, јачмен, овес, а помалку и пченка. Главната храна беше леб од пченица, а од пченка се приготвуваа разни погачи, кои беа, помнам, нешто како деликатес за нас, особено кога во тие погачи се ставаше сирење и малсо“, запишал Влахов.

Трговија и со Шведска

Натаму во Мемоарите потсетува:

„Кукуш беше пазарен центар за житни храни. Помнам дека имаше неколку души големи трговци кои секој пазарен ден, четврток, ги отвараа своите магази и купуваа од пазарот храни, главно пченица, што селаните ги изнесуваа на пазар. Тие храни беа извезувани во Солун и оттаму препраќани во Марсеј, откаде што се внесуваа освен редица колонијални манифактурни стоки (манифактурните стоки се добиваа главно од Англија, а колонијалните стоки шеќер, кафе, ориз – извесен ориз се добиваше од Струмица, а населението го претпочиташе струмичкиот ориз пред тој внесуван преку Марсеј од југоисточна Азија), исто така и железнички стоки, добивани преки Марсеј, дури од Шведска (шведско меко железо). Ние добивавме, на пример, во Кукуш од Марсеј сапун, разни миродии, стакларија, сол, вреќи, зобови, од кои ред години се приготвуваа вреќи, а освен тоа и суви смокви, суво грозје, урми, лопати, паламари, српови, сенки, сламени шапки со кои се служеа жетварите“, пишува во Мемоарите.

Влахов се задржува на работилниците за масло или шаралаган, по кој Кукуш изгледа особено бил познат вотоа време:

„Подоцна шаралаганџиниците останаа да суштествуваат, меѓутоа, производството им се намалуваше, затоа што наместо шаралаган луѓето почнаа да консумираат и зејтин, а се внесуваше преку Солун од Егејските острови. Тука се внесуваа уште портокали и лимони кои беа евтини, но сепак, поради слабата заработка на населението, не му беа достапни за тоа население.

Сопствениците на шаралганџилниците постепено стануваа индустријалци, строеја парни мелници во кои произведуваа секаков вид брашнени производи. Некои од тие фабрики имаа свои филијали во Солун и таму ги пласираа своите производи“, пишува Влахов.

Од Марсеј компири за Кукуш

За полјоделство во Кукушко и осбено лозарството, Влахов запишал:

„Лозарството во Кукуш не беше слабо развиено. Повеќето луѓе имаа и по малку лозје од кое добиваа грозје за консумација и за вино. А освен тоа, во самиот реон, во месноста наречена Чарлан, каде што живееја главно Турци – Јуруци, преселени од Коња, се произведуваше многу убаво слатко бело грозје, кое го преплавуваше и пазарот во Кукуш. Тоа беше главно десертно грозје за јадење, а не за вино“.

Лозарството носело и производство алкохол и бакалници низ Кукуш.

„Aлкохолизмот се разви и зеде размери што го застрашуваа здравјето, а и животот на тие луѓе и на нивните семејства. Тоа време се јави меѓу нас, младинците, движење за борба против пијанството, почнаа да се држат беседи за штетното влијание на ракијата и виното, за да може да се отстрани тоа зло што, особено за време на дејноста на револуционерната организација ги изложуваше на опасност луѓето на организацијата, а и самата организација. Но, беше веќе доцна. Нашите проповеди не дадоа големи резултати, и ние видовме какви последици имаше злоупотребата од пиењето“, пишува Влахов.

Освен лозарството во Кукуш било развиено и одгледувањето свилена буба:

„Во Кукуш беше развиено и бубарството. Во градот имаше доста црници и многу куќи се занимаваа со одгледување на буби. Бубиното семе се добиваше главно од Европа. Количеството на произведени кожурци се продаваше и имаше трговци кои специјално се занимаваа со откупување на кожурците кои ги препраќаа во Солун и понатаму во фабриките за свила во странство. Добиената свила од кукушките кожурци беше една од најквалитетните и бела и жолта, и имаше релативно добра цена. Плодови во Кукуш се произведуваа слабо, а зеленчуци во достатно количество. Имаше една бавча во самиот град и една вон од градот, кои го снабдуваа кукушкиот пазар со достатно количество зеленчуци кои се продаваа по многу ниски цени. Да одбележам дека компири во Кукуш не се произведуваа, а се внесуваа од Марсеј и компирот беше луксузен артикал “, објаснува Влахов во мемоарите.

Сточарството во Кукуш не било особено развиено.

„Сточарството не беше особено развиено. Имаше главно крупен добиток, крави, биволи, малку овци и кози. Но, во околијата, во некои места овчарството беше доста развиено. Летно време овците се испраќаа на летување кон Малешевско, а зимно време остануваа во Кукушко. Свињи не се одгледуваа во Кукуш и воопшто кукушани скоро непознаваа свинско месо. Тоа се продаваше ретко, само за Божик, и тоа неделен ден во дворот на црквата. Населението се хранеше со риби и тоа беше еден од главните прехрамбени продукти, внесуван од Дојранско и Арџинско Езеро“.

Солун е полн со кукушани

Но, како што пишува Влахов, наспроти сточараството занаетчиството било многу развиено:

„Во Кукуш занаетчиството беше доста развиено. Поголем број од жителите на градот се занимаваа со занаетчиство. Но, некои занаети постепено исчезнуваа.

Турците се занимаваа со овие занаети: сарачи, налбати, бербери, кафеџии, Циганите со производство на клинци, плочи и разни решета и сита, а нашите Македонци со останатите занаети: ковачи, чевлари, папуџии, шивачи, туфекчии, бербери, кафеџии, крчмари, бакали, мануфактуристи, кожувари, самарџии, златари, бакарџии и ред други занаети какви постоеја во Кукуш“.

Исто така, пишува Влахов, развиена била и „ситната и едрата трговија“:

„Трговијата, како едрата така и ситната, беше исклучиво во рацете на Македонците. Во Кукуш имаше над 3.000 куќи и 850 дуќани. Пред 60 – 70 години (мемоарите се пишувани 1952 година, значи се мисли за период 1880-1890 година з.н. ) занаетчиите имаа достатен приход да преживеат.

Домашната индустрија беше слабо развиена. Таа била развиена пред 70 – 80 години, а после не беше развиена. Напротив, во Кукуш се внесуваа производи за домашна индустрија од други места. А подоцна, кога под влијанието на конкуренцијата што ја правеа стоките внесувани од европските индустриски земји, како стоки поубави и попривлечни и поевтини, многу од занаетчиите го напуштија Кукуш и се преселија во Солун каде имаше повеќе работа и можеше да живеат по подобри услови. Благодарение на близината на Солун, кукушани лесно се решаваа да се преселат во Солун и да се настанат таму. На тој начин голем дел од македонското население во Солун беше од Кукуш“, пишува Димитар Влахов во своите мемоари во 1952 година.