Во 19 часот, три часа по завршувањето на погребот на Тито на осми мај 1980 година на Дедиње, бугарскиот претседател Тодор Живков, кој првично не сакал да дојде во Белград но следниот ден морал да го послуша Брежнев и да ја смени одлуката, пристигнал во кабинетот на Лазар Колишевски, вршител на должноста Претседател на Претседателството на Југославија. Според Рајко Николов, тогашен амбасадор на Бугарија во Белград, станувало збор за кратка, протоколарна посета кај личноста „што на неколку дена ја претставуваше 22-милионската Југославија како нејзин претседател“.

Притоа, во својот дневник, амбасадорот Николов забележал дека  Живков не требало да се задржи повеќе од десет, петнаесет, најмногу дваесет минути, односно претседателот на Бугарија лично немал намера да му одзема повеќе време на Колишевски, тврди Николов, додавајќи дека сепак не се исклучувала можноста „меѓу нив двајцата да се отвори подолг и жесток разговор, имајќи предвид со кого Живков треба да се сретне“.

Тодор Живков

„Ако изјавам дека во Благоевградскиот округ има македонско малцинство, веднаш ќе бидам  сменет!“

„Во кабинетот на Колишевски во Палатата на Федерацијата од југословенското раководство беа уште и Душан Драгосавац, секретар на Претседателството на ЦК СКЈ и Јосип Врховец, сојузен секретар за надворешни работи. Малку подоцна дојде и Тихомир Влашкалиќ, председател на Централниот комитет Сојузот на комунистите на Србија. Сите четворица имаа уморен изглед, но најистоштен изгледаше црномурниот Колишевски со својата побелена глава, со набрчканото и намрштено лице, со подуените подоцници и студениот поглед.

Сите четворица наследници на Тито се ракуваа со нас строго официјално и не поканија да седнеме еден спроти друг. Тодор Живков седна спроти Лазар Колишевски. Уште во првиот момент се почувствува напнатост во атмосферата, па Живков за да ја растера напнатоста шеговито праша дали ќе разговараме на македонски јазик. Врз лицето на Колишевски се забележа ситна сенка на кисела насмевка, која веднаш потоа неговото лице го направи уште построго. Живков продолжи со изразување на сочувство, а потоа спомна дека Тито бил ’близок другар’ со Георги Димитров, додавајќи дека ’ќе направи се што е можно да се прошират нашите взаемни односи за доброто на  нашите народи и делото на социјализмот’.

Колишевски

Во одговор на тоа Колишевски рече дека југословенското раководство решително ќе ја продолжи политиката на Тито, ќе ги развива односите со Бугарија, иако понекогаш е полесно да се разбереш со подалечните земји отколку со соседите. Од југословенска страна, продолжи тој, ќе биде прифатена секоја бугарска иницијатива за отворање на ’нова страница’ во бугарско-југословенските односи“, пишува во својот приватен дневник Рајко Николов, кој четирисет години поминал во Министерството за надворешни работи на Бугарија а од 1978 до 1982 година бил амбасадор во Белград. Својата кариера ја започнал како секретар, а потоа како советник работел во амбасадите на Бугарија во Париз, Вашингтон и Прага.

Подоцна својата кариера за продолжил како амбасадор во Кувајт, постојан претставник во службата на ООН и меѓународните организации во Женева, амбасадор во Италија и  амбасадор во Југославија.

„Во секој случај,  воопшто не беше тешко, – продолжува амбасодорот Николов во белешката од осми мај 1980 година, – да се сфати пораката на Колишевски дека ’нова страница’ во односите би можело да има само ако го признаеме македонското малцинство кај нас. Живков се направи дека не разбрал што значи тоа ’нова страница’ па рече дека треба да го заборавиме лошото меѓу нас, зборувајќи за можностите за продлабочување на соработката во областа на економијата, трговијата и друго, оставајќи Колишевски да го продолжи разговорот во таа насока.

Но, наместо Колишевски, збор зеде Јосип Врховец, и распалено, без заобиколување се пушти во критика и негативни  проценки за политиката  на Бугарија. Имено, според него, Југославија постигнала значајни резултати во односите со сите соседни земји, со исклучок на Бугарија. Средбата Кубадински-Миниќ претходната година не довела до никаде по ’отворените прашања’, не ги подобрила односите меѓу двете земји, напротив тие се влошиле уште повеќе по вина на Бугарија…

Јосип Врховец

Патем Врховец ме поткачи и мене, изразувајќи сомнение дека не сум ја информирал правилно својата влада за позициите на  Југославија и за општественото мислење во државата.

Кога Врховец  замолча, Колишевски се зафати да го дополнува припишувајќи и на Бугарија ’сан-стефански амбиции’ и територијални претензии кон Македонија, обвинувајќи го нашето раководство за спроведување на истата политика кон Југославија како таа на бугарската буржоазија. Според него држави кои не го решиле националното прашање биле потресувани од внатрешни противречности.

Колишевски се изразуваше хаотично, грубо, неповрзано, граматички неточно. Вибрациите на гласот и афектиранато потреперување на усните ја издаваа неговата омраза кон Бугарија. Таа негова тирада го јадоса Живков. И тој со повишен тон ги запраша своите југословенски собеседници дали ќе одиме кон натамошна конфронтација во односите меѓу двете држави или ќе се обидеме да ги подобриме. Што се однесува до македонското прашање тој рече дека секој во Југославија и во Бугарија може да се изјаснува како што сака:

’Ние ја признаваме Македонија, и никогаш нема да го оспориме интегритетот на Југославија. Сакаме да се стави крај на конфронтацијата. Јас 25 години сум на чело на партијата и на  државата, и одговорно изјавувам дека тоа што вие сакате да се случи нема да се случи. Ако јас изјавам дека во Благоевградскиот округ постои македонско малцинство, веднаш ќе бидам  сменет. Повеќе од половина од членовите на ЦК на БКП се македонски Бугари. Знајте дека ние нема да  клекнеме на колена’.

А потоа се сврти кон Врховец:

’Што толку полошо ви направивме од Грција? Вие тврдите дека таму постои македонско малцинство, а таа, Грција, исто како Бугарија, не го признава тоа. Вие Грција ја обвинувате но не ја напаѓате како нас’.

Живков  ги прекори своите соговорници што токму на денот на погребот на Тито избраа да се  расправа за спорните теми меѓу двете држави“, запишал тогашниот бугарски амбасадор во Белград, додавајќи дека потоа резервирано се поздравиле со Колишевски и  Драгосавац, и тивко, по долгите ходници и скали, заминале од Палатата на Федерацијата:

„Врховец не придружуваше до автомобилите не толку од учтивност туку за да го продолжи разговорот со Живков. Од Палата на Федерацијата тргнавме право кон аеродромот, а таму, за испраќање, веќе чекаа Влашкалиќ и Фадил Хоџа. Специјалниот авион со Живков и придружниците летна за Софија а мене ми олесна“, го завршува својот запис за 8 мај 1980 година бугарскиот амбасадор во Белград.

Александар Грличков

Дискретен разговор со Александар Грличков!

Во своите ексклузивни белешки од времето кога бил амбасадор во Белград, Рајко Николов изнесува голем број информации кои се одвивале во четири очи, но и податоци од официјални разговори меѓи највисоките политички личности на двете земји во негово присуство. Притоа, во дневничките белешки на овој амбасадор во Белград доминира прашањето за Македонија и македонскиот народ. Според белешките, амбасадорот Николов во Белград пристигнал на 26 мај 1978 година, во еден „мрачен, невообичаен ден за пролетта“, а веќе во својата белешка од 4 јуни забележува дека Добривое Видиќ, претседател на Претседателството на Република Србија, одржал говор со остри напади кон Бугарија:

„Тој ни припишува територијални претензии не само кон Македонија туку и кон делови од Србија. Антибугарската пропаганда се засилува. Всушност се распалува бугарофобија. Нас, Бугарите, не претставуваат како олицетворение на злото. Се создава атмосфера во која луѓето овде се плашат да комуницираат со нас…“

Веќе следниот месец, на 26 јули, на приемот кај Јосип Врховец, сојузен секретар, односно министер за надворешни работи на Југославија, амбасадорот Николов забележува дека Добривое Видиќ и Александар Грличков, секретар на Извршниот комитет на ЦК СКЈ и претседател на Комисијата за меѓународна соработка, биле доста љубезни со него, додавајќи дека приемот бил организизран во чест на министрите за надворешни работи на неврзаните земји:

„Кога останав сам со Грличков, забележав  дека тој разговара послободно, посрдечно и поотворено отколку тогаш кога ме прими во својот кабинет во седиштето на СКЈ, каде веројатно се плаши дека е прислушуван од југословенските специјални служби. Тој сподели со мене дека било непривилно решението на Белград да не се публикува речта на Живков во Благоевград. Според негово мислење, југословенските медиуми требало да дадат гласност на говорот и на целосниот текст на декларацијата на нашето Министерство за надворешни работи за бугарско-југословенските односи. Ми се довери дека, што се однесува до политиката кон Бугарија, тој стои на ’умерени позиции’ во југословенското раководство. Ми дофрли дека има други кои се поборници на ’тврд курс’.

Во разговорот што го водевме со Грличков меѓу другото му кажав дека мојата сопруга ја познава неговата прва братучеда во Софија со која работат заедно… Не можев да продолжам понатаму затоа што се приближи унгарскиот амбасадор. Пред да дојде колегата од Унгарија до нас, Грличков успеа да ми дофрли дека за Македонија нема друга алтернатива. Штом судбината сакала таа да биде составен дел на Југославија, ништо друго не им останува на луѓето како Грличков, освен да се прилагодат на положбата, си помислив“.

Белешка од 19 јануари 1982 година:

„Хрватката Милка Планинц е предложена  за нов премиер на Југославија на местото на  Веселин Ѓурановиќ. За првпат жена ќе застане на чело на владата на државата. Тоа со ништо нема да ги промени односите во Бугарија, затоа што фукцијата сојузен секретар за надворешни работи ќе му биде доверана на  Лазар Мојсов“.

(продолжува)