Џефри САКС

Соединетите Држави се дефинираа себеси и својата надворешна политика како во суштина НАТО плус нивните сојузници од источна Азија – Јапонија, Кореја, Австралија, Нов Зеланд – и така остатокот од светот рече: „Па, добро, што е со нас? Ако САД ја користат оваа бесконечна, а мене ми е смешна, фраза „пријатели и сојузници, пријатели и сојузници, пријатели и сојузници“, додека сите останати се чувствуваат како непријатели, остатокот од светот се собира затоа што не може навистина само да биде подложен на еден вид стратегија подели-и-освои. Тоа во суштина ги собра Индија, Кина, Бразил, Јужна Африка и Русија заедно на прво место. БРИКС првично беше само интересна група на земји со среден приход или брзо растечки, но стана геополитички ентитет во основа поттикнат од погрешната надворешна политика на САД.

Потоа, додека САД сè повеќе ја вооружуваат меѓународната економска сцена – особено го вооружуваат доларот, што е шокантна работа ако ја имате привилегијата вашата валута да се користи од други како пари – не треба да одите наоколу конфискувајќи ги парите на другите луѓе. Парите треба да бидат средство за трансакција, а не надворешнополитички инструмент. Во секој случај, поради фактот што доларот се користи како оружје и сеопфатната употреба на санкции од страна на САД, покрај запленувањето на имотот на другите земји, БРИКС презеде уште една улога – не само како еден вид геополитичка противтежа на американското малтретирање, туку и како практична неопходност да се најдат начини за меѓусебна трговија.

Бев на толку многу места во последните месеци каде што проблемот со санкциите кон Русија ги погоди земјите што не можете ни да ги замислите. Причината е што сакаат да продолжат со нормален бизнис; тоа не е нивна работа, не ги сакаат санкциите од САД, но нивниот банкарски систем е поврзан со банкарскиот систем SWIFT, така што американската закана за воведување санкции кон овие трети земји се зема како апсолутно веродостојна. Дури и во Кина, многу од главните кинески банки се дел од системот SWIFT или се ранливи на него; тие имаат кореспондентни банкарски односи, и затоа досегот на американските санкции е значаен во моментов. Не е дека не можете да работите околу тоа, но ова беше нормалниот систем. Нормалниот систем беше дека постоеше платежно средство интегрирано низ целиот свет, а потоа САД почнаа да го користат како оружје.

Значи, она што ќе се случи во Казан (самит на БРИСК, н.з.) и во наредните месеци и години е создавање на алтернативен систем. Постојат многу различни варијанти за кои се дискутира. Не е едноставно затоа што дури и земјите кои не сакаат да бидат дел од овие конфликти и оваа геополитичка опозиција се во замка во моментов. Ова е она што се дискутира. Мислам дека нема решен одговор. Можеме да зборуваме за сите различни технички можности, но ќе има плаќања без употреба на доларот од повеќе видови, и тоа, мислам, ќе биде малку промена на играта – не фундаментално, но малкуќе се смени играта во светот – и дефинитивно дополнително ќе ги ослаби претензиите на САД за хегемонија, ќе го забрза падот на улогата на САД поради овие успешни решенија кои се на пат.

Во моментов се случуваат два фундаментални процеси – или подобро кажано, еден фундаментален процес и еден геополитички. Основниот процес е дека по крајот на Втората светска војна, светската економија почнала да се менува на фундаментален начин, а тоа е ова: од 1800 година, секако до 1900 година, во 19 век, Европа и САД станаа доминантни дел од светската економија. Ова само по себе беше резултат на индустријализацијата, се разбира – Индустриската револуција – и Империјалното доба. Значи, ги комбинирате тие две. Европа, а потоа и САД, економски доминираа во светот, а Азија, која низ историјата на човештвото беше центар на гравитација на светската популација и економија, значително се намали. Всушност, уделот на Азија во светското производство падна од околу 60% дури во 1820 година на, до крајот на Втората светска војна, 20%, иако населението сè уште беше 60% плус. Така, Европа и Соединетите Американски Држави – Северен Атлантик, Запад, кој и да е термин што некој сака да го употреби за ова – станаа претежно доминантниот дел од светот и се засноваа на раната индустријализација на Запад во комбинација со империјализмот.

Она што го направи империјализмот беше да го задржи остатокот од светот надолу. Ја запре индустријализацијата на други места во светот. Тоа го направи остатокот од светот место за суровини, стоки, екстракција и експлоатација. Делумно го оневозможи остатокот од светот со тоа што го спречи ширењето на образованието и знаењето, но и директната индустријализација, која не беше фаворизирана од империјалните сили. „Ние ќе ја направиме индустријализацијата, вие ги обезбедувате суровините, благодарам“. И така, светот беше изграден на овој начин предводен од Европа, а потоа и европски и предводен од САД, до 1950 година.

Сега, она што се промени, се разбира, беше тоа што по две светски војни и Големата депресија, Европа ги изгуби своите империи, понекогаш мирно, понекогаш грубо по 20 или 25-годишни војни за ослободување. Но, до 1950-тите и 1960-тите, сега постоеше можност Азија, Африка и Латинска Америка, кои, на еден или друг начин, беа под доминација на Западот, да почнат да имаат свој сопствен развој. Ова се случи најдраматично, се разбира, во Источна Азија. Ова беше апсолутна точка на полетување, почнувајќи, инаку, со повоено јапонско закрепнување и потоа таканаречените азиски тигри од Тајван, Хонг Конг, Сингапур, Кореја, а потоа и големата – Кина – почнувајќи со своето многу брзо искачување во 1978 година.

Ние ова го нарекуваме во економијата „економска конвергенција“, а идејата е дека ако има мирнодопски услови, отворени пазари, нема бариери како европскиот или американскиот империјализам да го запре тоа, постои тенденција за земји кои, од која било историска причина, заостануваат технолошки или во нивоата на приходи, во нивото на образование или нивото на писменост, да се намали јазот чекор по чекор. Тоа е основен процес. Она што значеше, на фундаментално ниво, е дека до сега, Азија повторно е повеќе од 50% од светското производство. Се врати во својот историски центар на гравитација. Патем, тоа е голем шок за Соединетите Држави, бидејќи мојата земја ја водат економски неписмени, морам да ви кажам, кои не разбираат што се случува.

Кога во 1990-тите напишав книга наречена *Emerging Asia*, која само правеше основни економски екстраполации кои, се разбира, Азија ќе ги достигне и ќе дојде до конвергенција, таа беше игнорирана од грандиозноста и дрскоста во САД што рече: „ Митот за источноазиското чудо“ – тоа беше познатиот израз – „не, ние сме Соединетите Држави, ќе останеме во водство“ и така натаму. Имаше многу навреда во ова; тие не ја сфатија основната економска конвергенција како феномен.

Океј, тоа е една основна работа што се случува: ребалансот на светот, бидејќи има многу паметни луѓе во Индија, Кина и на други места, и тие знаат како да ги користат технологиите. Тие не само што ги користат; тие иновираат.

Втората работа е геополитичкиот, а тоа е помалку природен процес, а повеќе политички, а мислам дека е длабоко погрешен процес. Тоа е светот за кој зборуваше Александар, еден вид меѓусебно поврзан свет кој одеднаш почнува да се дели. Ние всушност мислевме – мислам, верував – дека ќе имаме таков меѓусебно поврзан свет каде што ќе има конвергенција. Би имало светска економија, а САД, Кина, Русија и другите би тргувале, а Африка би го започнала својот брз раст и би бил помирен свет. Дефинитивно го имав тој став кога ми беше побарано и ми беше чест да бидам дел од Економската советодавна група за Горбачов на крајот на 1980-тите и раните 1990-ти, а потоа и за Елцин.

Патем, не можев да замислам дека ќе бидеме во вид на геополитичка катастрофа во која се наоѓаме во моментов меѓу САД и Русија. Седнав спроти Борис Елцин и го слушнав како зборуваа: „О, ова е новата ера на мирот. Сакаме да соработуваме. Ве сакаме Американци. Сакаме да бидеме нормална земја во Европа“. Немаше смисла – тоа не беа игри. Беше само: „Добро, можеби тоа болшевичко заобиколување не беше најдоброто нешто што некогаш сме го направиле. Би сакале да се вратиме во нормала“. Тоа беше расположението. Запомнете, луѓето зборуваа за светот без граници, а Кеничи Омае пишуваше книги за светот без граници. И Томас Фридман од *Њујорк Тајмс* ја напиша книгата *Светот е рамен*, а во неа ќе доминираат светските Мекдоналдс. Земјите кои имаат Мекдоналдс никогаш не се борат меѓу себе – тоа е еден вид на слоган и така натаму. Но, дури и до раните 2000-ти, идејата дека се стремиме кон меѓусебно поврзан свет, а не геополитички јаз, сè уште изгледаше веродостојна.

Овој втор феномен што го гледаме – состанокот на БРИКС во Казан на една страна, а САД со своите „сојузници и пријатели“ на друга, и Том Фридман пишува денес колумна за „сојузници и пријатели“ во *New York Times* (што ме разболе, патем, бидејќи е сосема спротивно од она што го кажа пред 20 години). Камала Харис го прифати тоа „сојузници и пријатели“. Трамп, од друга страна, би отишол со овие диктатори и вакви глупости, патем.

Ова е креација во голема мера на Соединетите Држави, и тоа е едноставно чудно и самоуништувачко. Мислам, тоа може да уништи сè, но тоа е апсолутно самоуништувачко. Од каде дојде? Во основа, дојде од луда идеја во 1992 година. Патем, допирајќи ја длабоката американска ароганција, во 1992 година, кога Советскиот Сојуз го снема, изгледаше како „во ред, само ние постоиме; сега го водиме светот“. И како некој лош вестерн филм, во Соединетите Држави, се појави тезата дека „ние сме единствениот шериф во градот и сега ќе го исчистиме светот според нашата слика“. Тоа е вториот феномен што нè донесе до ова каде што сме денес. Поминаа 30 години, но не гледам друго објаснување за тоа. Сега дојдовме до ситуација дека е природно светот да е поделен.

Имаме два феномени: конвергенција на технологијата, знаењето, воената моќ и така натаму; а геополитички имаме дивергенција. Ова е еден вид мултиполарност, но многу нестабилен и опасен вид затоа што всушност – се будите секој ден, или јас само се разбудив и слушав вести – повторно со повеќе закани од нуклеарна војна, Трета светска војна. Реториката што ја користиме во моментов е толку извонредна, толку опасна, толку непромислена, што ќе се случи несреќа ако не престанеме со ова детско однесување.

Обидот на Обама, во таканареченото Транс-пацифичко партнерство, да создаде нов трговски систем за Азија во кој ја немаше Кина – кога Кина беше главен трговски партнер на секоја од вклучените земји – некако ме потсети на лоша средношколска сцена каде што формираш друштво за некој да не е во нашиот круг со пораката: „Нема да бидеш во нашиот клуб“. Идејата дека еден претседател на Соединетите Американски Држави би рекол: „Ќе имаме трговски систем со Азија што ја исклучува Кина и дека ги пишуваме правилата“ – и не само да го смета ова како еден вид сон, туку всушност да изрази ова е лудост. Тој е возрасен; тој не беше во средно училиште кога го рече тоа; тој всушност беше претседател на САД. Беше толку апсурдно. Мислев дека е толку детско. Се разбира, работата на крајот пропадна, но целата идеја беше полоша од малолетничка. Кога велам дека се однесуваат како деца, мојата сопруга секогаш вели: „Ти ги навредуваш децата“. Знаете, децата се попаметни од тоа. Тие всушност завршуваат повторно да играат заедно на игралиштето. Но, ние не сме паметни во моментов.

Во Советот за надворешни односи имаше една книжевна статија, која луѓето можат да ја најдат на интернет, од еден мој поранешен колега од Харвард, Роберт Блеквел, кој стана висок американски дипломат и амбасадор во Индија и други работи и уште еден научник по име Ешли Телис. Тие напишаа во 2015 година: „Ни треба нова политика кон Кина“. Тие рекоа многу експлицитно на отворањето: „Големата стратегија на Америка е да доминира со светот, а Кина сега претставува закана за тоа“. Така велат тие, и тоа не е со толку многу зборови, но во основа е со овие зборови иако јас парафразирам: „Подемот на Кина повеќе не е во интерес на Америка“.

Се шегуваш? Како САД да речат: „Во ред, вие 1,4 милијарди луѓе, вашата економска благосостојба, тоа не е во наш интерес“. Така, тие направија список на сите работи што треба да ги направат САД, и во него беше вклучен, број еден, трговски систем без Кина, кој активно има за цел да ја исклучи Кина. Повторно, не можете да го измислите ова – тоа е како да сте во средно училиште. Потоа, зајакнување на војската околу работ на Кина, што секако е AUKUS и новите засилени сојузи на Кореја и Јапонија, Quad итн. Технолошките забрани, кои се разбира се на сила и Бајден штотуку ја подигна идејата за новите технолошки забрани за Кина.

Па, тие направија список по оваа статија на Советот за надворешни односи во 2015 година. Секоја ставка од списокот се одигра. Само за слушателите кои се заинтересирани, кога ќе видите такво парче во Советот за надворешни односи, сосема е сигурно дека авторите не даваат свои ставови; Прилично е сигурно дека авторите им го кажуваат на членовите на Советот за надворешни односи она што Вашингтон веќе го одлучил. Што значи Вашингтон овде? Вашингтон значи безбедносна држава. Тоа значи збир на тајни политики, а потоа на политичарите им се кажува во основа: „Вие го спроведувате ова“.

Работите што се на оваа листа се играат веќе една деценија. Значи, ова беше свесна одлука, скршнување на САД кои одлучија дека подемот на Кина повеќе не е во наш интерес. Ако ги погледнете последиците на теренот, извозот на Кина во Соединетите Држави престана да расте – тие паднаа. Ова е извонредно затоа што тие се креваа, се креваа, се креваа, бидејќи Кина има голем индустриски капацитет; тоа е градење капацитет. Сега го користиме терминот „страшен, глупав термин“, прекумерен капацитет. Што значи тоа во економијата? Тоа значи дека сте многу добри во она што го правите, подобри отколку што сакаме да бидете.

Така, САД сега и велат на Кина: „Имате прекумерен капацитет“. Патем, тоа е нов концепт. Во секој случај, ова беше свесна одлука; се игра. Мојот единствен проблем е што мислам дека тоа е многу опасно. На крајот, луѓето се убиваат поради тоа. И секој ден зборуваме за нуклеарна војна. Ова е апсолутна лудост. Основната идеја за конвергенција – и зошто Кина да нема пристоен животен стандард по 150 години западен грабеж и внатрешни немири – зошто да не?

САД беа водечка сила во Светската трговска организација. Нападот во тоа време беше: „Ох, САД се обидуваат да ги отворат пазарите за сите и, знаете, за своја предност“. Но, всушност, отворените пазари ја дозволија оваа брза конвергенција бидејќи отворените пазари за светот овозможија конвергенција на Кина и Индија и други земји, кои славно имаа раст предводен од извозот. Се разбира, тие имаа корист, и тоа е прекрасна работа. Основната идеја на економијата што ја донесе Адам Смит – тоа е вистинската идеја – е дека ова не е игра со нулта сума каде што добивката на Кина е некако загуба на Америка. Се шегуваш? Ова е заемно корисно.

Неодамна бев во Калифорнија на прекрасна посета, и некој ме праша: „Зарем не беше огромна грешка што ја пуштивме Кина во СТО? Реков: „Се шегуваш? И оваа личност рече: „О, но тоа ги повреди САД“. Си помислив: „Не“. Патем, тоа ја збогати Калифорнија бидејќи Калифорнија продаде многу технологија и се занимаваше со голема трговија со Кина. Кина беше производствена база за сите тие прекрасни работи што ги поседуваме – сите тие се направени во Кина со многу ефикасни производствени процеси. Ви благодарам. Тоа е взаемна добивка.

Така, оваа идеја дека ова е некако страшно за Соединетите Држави и така натаму – тоа е ако единствениот ваш интерес е „ние сме број еден, и не сакаме никој друг, и ќе држиме некој друг под притисок“. Па, можеби ако сте со тој менталитет – тогаш да.

И, тоа е всушност менталитетот што преовладува во Вашингтон, се плашам. Мислам дека Европа игра најпогрешно од сите. САД, кои живеат во своите заблуди меѓу два големи океани, можат да се извлечат од работите, но Европа е во Евроазија. Потребна е соработка со Русија; потребна е соработка со Кина. Потребен е безбеден, заеднички континентален простор. Тоа е апсолутната величественост на она што го замислил Горбачов. Тој беше, според мене, иако во Русија го навредуваат дека претседавал со економската катастрофа, најголемиот државник на нашето време. Тој беше човек на мирот на крајот на системот што не се даваше, и кој зависеше од сила, и рече: „Нема повеќе сила; ние ќе го направиме тоа мирно“. Трагедијата е што САД го сфатија тоа како „ние победуваме, вие губите“, наместо да велат: „Сите победуваме, сега имаме мир“, што секако беше како ги слушав работите како млад човек, работејќи на обидот да го исполнам она на Горбачов – визија за заеднички просперитет, од Ротердам до Владивосток како што тој бескрајно повторуваше и како што секогаш велевме во тоа време. Идејата беше Евроазија да биде во мир. Треба да биде кооперативно, да биде продуктивно заедно. Патем, европските лидери некогаш веруваа во тоа, и тие знаеја – многумина од нив мислеа: „Во ред, сега веќе не ни треба НАТО“. Тие сигурно знаеја во 2008 година дека притисокот на САД за проширување на НАТО во Украина беше директна провокација. Она што е мистерија за мене е зошто Европа молчи на политичко ниво на основните вистини дека она што се случува во моментов е деструктивно за Европа. Тоа е закана за безбедноста на Европа, не поради Русија, туку поради оваа поделба. Треба да ја запреме поделбата, а не да војуваме со Русија.

Каде се европските лидери кои пред 20 години би ги кажале овие работи? И сега не ги кажуваат. Зарем не е извонредно, во овој момент кога Британија не може да се одржи заедно во NHS или на улиците, приоритетот на Кир Стармер да се длабоки ракетни напади во Русија? Како може да биде ова, оваа заблуда на величественост? Мислам, САД имаат заблуда на величественост, тоа не е простливо, но за Британија, чија влада се соочува со огромни социјални проблеми, а приоритет од првиот момент е војната со Русија, како да е 1853 година, а Кир Стармер е Палмерстон? Како може ова да биде?