Граѓаните на САД денеска на претседателските избори бираат помеѓу актуелниот шеф на државата, републиканецот Доналд Трамп и демократскиот кандидат Џозеф Бајден, кој има предност во анкетите.

Поради пандемијата на коронавирусот, повеќе од 95 милиони Американци гласаа однапред на изборите, од кои повеќе од 60 милиони по пошта. Федералните држави утврдија различни рокови за испраќање на завршени гласачки ливчиња, што, во случај на неизвесна трка, може да доведе победникот да не биде познат ноќта на изборите.

Конечниот резултатот може да се очекува најрано в четврток или в петок.

Изборниот систем во САД е единствен, бидејќи не мора да победи кандидатот кој ќе освои најмногу гласови на ниво на целата земја, но кој „собира“ најмалку 270 од 538 т.н. електорски гласачи.

Гласачите не гласаат директно за Трамп (74) или Бајден (77), туку избираат електори (гласачи), демократи или републиканци, кои во декември формално бираат претседател (Изборен колеџ). Бидејќи овој чин е формалност, победникот се знае веднаш по изборите.

Кандидатот што ќе победи во една сојузна држава ги „добива“ сите свои гласачи, освен во Мејн и Небраска. Кандидатите можат да ги поделат гласачите во Мејн и Небраска, во зависност од резултатите на ниво на изборна единица во тие држави.

На денешните избори, победникот е веќе познат во 37 од 50 федерални држави во кои гласачкото тело е цврсто во корист на Трамп или Бајден, поранешниот потпретседател на САД (2009-2017) и долгогодишен сенатор. На изборната ноќ, фокусот ќе биде на преостанатите 13 во кои и двајцата кандидати можат да победат, па затоа се нарекуваат „колебливи држави“ (swing states).

Toа се Тексас (38 електори), Флорида (29), Пенсилванија (20), Охајо (18), Џорџија (16), Мичиген (16), Северна Каролина (15), Аризона (11), Висконсин (10), Минесота. (10), Невада (6), Ајова (6) и Њу Хемпшир (4).

За да остане во Белата куќа, Трамп мора да победи во сите „колебливи држави“ во кои, според анкетите и обложувачниците, или е изедначен со Бајден (Флорида, Северна Каролина, Аризона) или е фаворит (Тексас, Охајо, Ајова, Џорџија), но исто така мора да задржи две од трите клучни држави на средниот запад (Пенсилванија, Мичиген, Висконсин) или една од нив под услов да не е Висконсин.

Бајден, за да стане претседател, со очекуваните победи во Невада, Минесота и Њу Хемпшир, каде важи за фаворит, мора да ги победи Пенсилванија и Мичиген и Висконсин, каде анкетите и обложувачниците исто така му даваат јасна предност.

Одлучувачка држава, како и секогаш кога трката е неизвесна, може да биде Флорида. Доколку Бајден ја освои Флорида, неговата изборна победа е скоро сигурна, додека на Трамп му треба таа држава за да остане во трка.

Покрај Флорида, фокусот ќе биде на Пенсилванија, Мичиген и Висконсин, државите кои одлучуваа за изборите во 2016 година. Иако кандидатката на демократите, Хилари Клинтон, беше очигледен фаворит во сите тројца, Трамп победи во секоја со помалку од еден процент разлика.

Ако ниту Трамп ниту Бајден не освојат 270 гласачи, претседателот на САД ќе биде избран од Претставничкиот дом на Конгресот на САД, што не се случило од 1824 година. Таквата состојба е можна само ако и Трамп и Бајден добијат по 269 гласачи.

Според анкетите на јавното мислење веројатноста дека Бајден ќе го победи Трамп се движи помеѓу 80 и 95 проценти. Букмејкерите, кои исто така ги темелат своите предвидувања врз уплатите на играчите, и му даваат предност на Бајден (околу 65 проценти).

Најголемиот недостаток на Институтот за изборен колеџ е можноста претседателскиот кандидат што ќе освои повеќе гласови на ниво на целата земја да ги загуби изборите. Тоа се случи трипати во 19 век, потоа во 2000 година и на претходните избори во 2016 година, кога Клинтон доби околу три милиони гласови повеќе од Трамп на ниво на целата земја, но не и на мнозинството гласачи.

Во пресрет на сите неизвесни избори во САД постои стравување дека одредени избирачи на Изборниот колеџ нема да гласаат во согласност со волјата на мнозинството од сојузната држава што ги избрала, односно дека нема да гласаат за кандидатите што ги претставуваат.

Таквите „неверни избирачи“ досега немаа никакво влијание врз конечниот исход, но на претходните претседателски избори во 2016 година, нив ги имаше повеќе од кога било, дури седум. Двајца го „предадоа“ Трамп, а петмина Хилари Клинтон.