-За Грците, ВМРО е основана во град што отсекогаш бил грчки. За Бугарите, Солун во 1893 година бил централен град на бугарска Македонија. Така, ние Македонците имаме една суштествена дилема која, како крадци на историјата што поради тоа немаат добри односи со своите соседи, не можеме да ја решиме: чија историја всушност крадеме? Грчка или бугарска? А, тоа не го решиле ни самите Грци и Бугари
– Не би штетело ако од Брисел добиеме одговор и на дилемата за тоа како Грција и Бугарија можеле да станат членки на ЕУ без овие сериозни прашања да бидат решени. Оти, нели, врз нив почива добрососедството, а тоа е принцип на ЕУ, кој во овој случај не се почитувал. Оти, ако било така, сега не ќе имавме проблем. Точно ќе знаевме чиј е Солун и чија е Македонија, и чии сме ние што мислевме дека сме на мама и тато
Дарко ЈАНЕВСКИ
Денес, веројатно најголемиот број Македонци знаат зошто 23 октомври е неработен ден. Но, исто така, веројатно најголемиот дел од Македонците не знаат ни збор повеќе за настанот од празникот. Основачи на ВМРО? Можеби некој чул за Христо Татарчев, но најмногу затоа што пред десетина и повеќе години во Бугарија негов внук беше јавен обвинител. Иван Хаџи Николов? Кој е тоа? Можеби книжарот, со кого всушност ни почнуваат проблемите околу основањето на ВМРО. Зашто неговата книжарница, во која е основана организацијата, се наоѓала во Солун. По ѓаволите, а каква е таа тајна македонска организација што се основа во овој град, кој, нели, отсекогаш бил грчки. А за тоа, еве не мора да се праша во Атина, може и во Брисел, Лондон и Вашингтон.
Се разбира, може да се потсмеваме на недоветноста на основачите на ВМРО, кои наместо во Скопје, организацијата ја основале во еден град што не е македонски. Односно бил македонски, ама грчки, со тоа што тогаш, во 1893-та, во градот во кој пред речиси 20 години беше одржан милионскиот антимакедонски митинг, Грците биле малцинство. Збунувачки, зар не? Како е можно тоа? Особено што Грците не се некоја нација што може да се пофали дека освојувала територии и простори со висок наталитет.
Од друга страна, за Бугарија, Солун во кој е основано ВМРО (или поточно кажано ТМОРО) е град во Македонија, која не е грчка, туку бугарска. Така барем вели секоја изјава што во оваа смисла доаѓа од нашиот исток. Или можеби Бугарите за бугарска ја мислат само Вардарска Македонија, која пред 100 години, во Првата балканска војна, била окупирана од Србите. За денешна грчка Македонија, во која се наоѓа и Солун, каде што е донесена одлуката за востанието во 1903 година, каде што, патем, се случиле и солунските атентати, каде што се одржала последната средба на Гоце Делчев и Даме Груев пред овој првиот да замине во смртта, не сме ги чуле да кажат дека е бугарска. Така, гледано од овој аспект, имаме Македонија што од Табановце до Гевгелија е бугарска, но веднаш потоа, на некој чуден начин, за Бугарите, 51 отсто од таа Македонија на која мислеле основачите на ВМРО стануваат грчки. Инаку, веројатно дека тие досега би ги обвиниле Грците за кражба на историјата, односно на оној дел од нивната историја што е означен како најромантичен, додека Грците, по истата логика, би ги обвиниле Бугарите дека ја крадат нивната историја. Оти ако Македонија е грчка, таа по дефиниција не само што не може да биде македонска туку не може да биде ни бугарска. Така сигурно мисли грчкиот претседател Каролос Папуљас, така сигурно мисли и грчкиот премиер Андонис Самарас. Но, со тоа секако не се согласуваат бугарскиот претседател Росен Плевнелиев, бугарскиот премиер Бојко Борисов, а за бугарскиот европратеник Кирилов и другите од тој ред и да не зборуваме, кои нѐ збунуваат, зашто, кога зборуваат за бугарска Македонија, секако не мислат на Куманово и Старо Нагоричане, туку мислат на онаа од Сан Стефано, која стигнувала до Костурско Езеро. Друго поимање, не би имало смисла.
На тој начин полека доаѓаме до ситуација од која произлегува дека двете членки на ЕУ и на НАТО, Грција и Бугарија, си ја крадат меѓусебната историја, само што никому досега не му паднало на памет од тоа да прави проблем. И колку што нѐ држи умот, никому досега не му паднало на памет да каже дека Грција и Бугарија треба да си ги средат соседските односи, како што тоа еднострано се бара од нас. А, кога за овие две земји станува збор, не е само Македонија во прашање туку и Тракија, чиј јужен дел, оној што излегува на Егејско Море источно од Кавала, Бугарите го изгубиле не затоа што е грчки, туку затоа што во Првата светска војна биле на страната на губитниците.
Како и да е, ние имаме сериозен проблем. Првиот е дека крадеме туѓа историја и дека поради тоа немаме добрососедски односи со јужниот и источниот ни сосед. Вториот, кој се чини е посериозен, е дека и да сакаме нашата грешка во овој момент не можеме да ја исправиме. Бидејќи во согласност со погоре кажаното, не знаеме чија историја крадеме. Така, ако им се извиниме на Бугарите, пак ќе имаме проблем со Грците, а ако им се извиниме на Грците, ете ни ги Бугарите на врат. Како и да се свртиме, ние со некого ќе имаме нарушени добрососедски односи, а тој некој е членка на ЕУ, која може да ни го блокира приемот. Всушност, ние имаме една суштествена дилема од која не можеме да најдеме излез само со мудро чешкање на главата: кога на 23 октомври го крадеме Солун, чија историја присвојуваме? Грчка или бугарска?
И се разбира, не треба многу за да се сфати дека оваа дилема ние не можеме да ја решиме. Не сме толку умни. Да бевме, веројатно немаше да дојдеме до ова дереџе. Не можат да ја решат ни Бугарите ни Грците. Да можеле тоа веќе ќе го стореле. И денес ќе имавме ферман со „султанов“ мур за тоа. Оттука, не ни останува ништо друго освен проблемот да му го изложиме на претседателот на Европската комисија, Мануел Баросо, и понатаму по тој редослед. И да побараме од него за тоа да ги извести премиерите и министрите за надворешни работи на земјите-членки на ЕУ, пред овие да почнат да се состануваат во ноември и декември. Нека се подготват луѓето, нека седнат и нека кажат: чиј е Солун во кој е основана ВМРО? На маса може да им биде ставено и досието на оној несреќник Македонец, кој во тие стари времиња војувал во грчката, бугарската и српската војска. Би биле благодарни ако ни објаснат и за неговата припадност.
Се разбира, патем не би штетело ако добиеме одговор и на прашањето за тоа како Грција и Бугарија можеле да станат членки на ЕУ без овие сериозни прашања да бидат решени. Оти, нели, врз нив почива добрососедството, а тоа е принцип на ЕУ, кој во овој случај не се почитувал. Оти, ако било така, сега не ќе имавме проблем. Точно ќе знаевме чиј е Солун и чија е Македонија, и чии сме ние што мислевме дека сме на мама и тато. А, што биле тие? За тоа секако нема да слушаме некој бирократ со дрвена глава.
(Колумна по повод 23 Октомври – 2012 година! Ја реобјавувам зашто има многумина кои, нели, тогаш не знаеле дека ќе ни се случува ова што ни се случува денес)