Во неколку продолженија Денешен ќе објави делови од докторската дисертација на проф. д-р Ранко Младеноски со наслов „Ликот на Александар Македонски како интерактивен код на културите во македонската книжевност“, која е адаптирана во книга издадена од Македоника литера со наслов „Александар Македонски во македонската книжевност“.

Во врска со детерминирањето на походот на Исток што го презел Алек­сандар Македонски како „панхеленска војна“, Наде Проева нагласува:

„Не би можело да се рече панхеленска војна бидејќи не само што не е докажано дека античките Македонци биле Грци туку војната ја води Маке­донија, а не Грците. Вклучувањето на Грците во оваа војна Филип го прави (а по него и Александар од истите причини) не поради потребата од воена помош туку со цел да го намали бројот на војниците на Полуостро­вот кои во текот на неговото отсуство би можеле да ја загрозат Македонија“.[1]

И Пјер Бриан е дециден во однос на несоодветноста на детерминира­ње­то на овој поход како панхеленски:

„Пролетта 330-та, Александар почнува ’брзо гонење‘ на Дариј, кој тогаш решил да се повлече кон исток. Во Екбатана, кога Александар се свртува према сатрапиите на Иранската висорамнина, тој, сигурен за него­ва­та власт во Европа, ги распушта грчките одреди од потписниците на Коринтскиот мир, кои впрочем не одиграле важна улога во текот на освојувањето: залажувањето за ’хеленска војна‘ така конечно исчезнува“.[2] И уште: „Седумте илјади пешаци од сојузените не учествувале во ниедна голе­­ма битка на соочени војски. Сојузничките одреди пред сè служеле за заземање и за заштита. Што се однесува до грчката морнарица, бидејќи знаел дека ќе биде неспособна победоносно да ѝ се противстави на фени­киската морнарица, кралот ја распуштил уште во летото 334-та во Милет… Тоа значи дека сојузничките одреди претставувале ни помалку ни повеќе туку заложници во рацете на Александар“.[3]

Веле Алексоски, пак, зборува за елитни македонски трупи кои ја со­чи­нуваат македонската војска, употребувајќи го притоа и терминот „Грци“: „Со своите елитни македонски трупи (Грците служеле само како заменици и наемници) Александар се впушти во освојување на познатиот свет“.[4]

Наде Проева е уште подецидна:

„По задушувањето на оваа побуна на Хелените – единствена до крајот на неговото владеење – Александар најпосле имал сигурна заднина и не само што продолжил кон Исток, туку – давајќи им плата и за времето на враќање – ги распуштил сите хеленски одреди, со што завршило и зала­жувањето дека се води ’одмаздничка и ослободителна хеленска војна‘“.[5]

Би го приложиле овде и описот на Јустин во врска со отпорот на Хеле­ни­те против македонската хегемонија:

„По заминувањето на Александар, речиси цела Грција се ставила под оруж­је за да си ја поврати слободата, следејќи го авторитетот на Лакедај­мон­ците, кои единствени го одбиле мирот со Филип и Александар и ги отфрлиле нивните закони“.[6]

Доколку походот на Исток навистина бил „хеленски“ и доколку со тој поход требало „цела Хелада“ (односно „цела Грција“ како што е преведено во наведениот цитат!) да им се одмазди на Персијците, зарем „Хелените“ на ваков начин би го попречувале тој поход?

Градот срамнет со земја, а неговото население продадено во ропство

Покрај ова, несоодветни терминолошки супститути веќе споменатата историчарка Фанула Папазоглу користи и на други места и тоа секогаш кога т.н. „Хелени“ (или, според неа, „Грци“!) треба да се стават во некаков негативен контекст. На пример, кога зборува за поразот на Теба при опса­дата од страна на Александар Македонски и за уништувањето на овој град-држава, Папазоглу не споменува никакви „Хелени“ ниту, пак, „Грци“ туку зборува за „Тебанци“, за „нивниот град“ и за „неговото население“ затоа што, по сè изгледа, не може и не сака да напише дека „Хелените“ (или „Грците“) биле продадени како робови:

„Судбината на нивниот град Александар му ја препуштил на советот на Коринтскиот договор. Според неговата одлука, градот бил срамнет со земја, а неговото население било продадено во ропство“.[7] (истакнатото наше – Р.М.).

Во наведениот цитат нема ниту трага од термините „Хелени“ и „Грци“ (кои на други места изобилно се користат), односно нема трага од „Хеле­ни­те“ (“старите Грци“) од Теба коишто Александар ги поразил и ги продал како робови.

По сето ова, Папазоглу нè убедува уште и во тоа дека Македонците ја ширеле „грчката“ култура во Египет:

„Карактеристично е, меѓутоа, дека истовремено со принесувањето на жртва на Апис во Мемфис приредил (Александар – н.з.) игри и натпревари во гимнастика и музика, воведувајќи го, на тој начин, грчкиот начин на жи­вот и грчката култура во освоената земја“.[8] (истакнатото наше – Р.М.).

Фанула Папазоглу очигледно заборава дека такви „игри и натпревари“ се одржувале во Македонија, односно во Дион и во Пела, долго време пред Филип II и пред Александар III Македонски.[9] Но, целта на Папазоглу е јасна – походот на Александар Македонски на Исток по секоја цена да се при­каже како „грчки“, „хеленски“ или, пак, „панхеленски“, но и да се пока­же дека Македонците на Исток ја шират „грчката“ култура. Во таа своја намера, Папазоглу оди дотаму што прави една многу несмасна споредба (вчудовидена од тоа што се зборува за мешање на Персијците и Маке­дон­ци­те, а уште повеќе од тоа што не се споменуваат никакви Грци), па го убе­ду­ва читателот дека двајца „Грци“ се повеќе (или можеби сака да каже „повеќе вредат“) од 10.000 Македонци:

„Најпосле што се однесува до масовната свадба во Суза, факт е дека најугледните Македонци, кои се споменуваат по име, се ожениле со Иран­ки но, меѓу нив и двајца Грци, Еумен и Неарх, што е, исто така значајно, заш­то приврзаниците на тезата за стопување на Македонците и Персиј­ците ги исклучуваат не само другите Ориенталци, туку и Грците“.[10] (истак­натото наше – Р.М.).

Паушална теза дека ја ширел „грчката“ култура

Натаму Папазоглу ја повторува својата паушална теза дека Алек­сан­дар Македонски ја ширел „грчката“ култура: „Александар… бил и останал Македонец, што не му пречело да биде најголем почитувач и пропагатор на грчката култура и на грчкиот начин на живот“.[11]

Но, и други бројни автори овој поход го определуваат како „хеленски“. Така, Артур Вајгал пишува: „Нему (на Александар – н.з.) му требало повеќе време отколку на неговите софистицирани пријатели за да ја сфати состојбата, и затоа требало да го потсетат дека повеќе не е само крал на Македонија и водач на таканаречениот хеленски поход, туку и светски владетел“.[12] (истакнатото наше – Р.М.).

Се разбира, тоа не е сè. Вајгал продолжува: „Така, кога Египет миро­љубиво минал во рацете на Александар, тој сметал дека не само што ја презел земјата која Амон му ја оставил во наследство, туку и дека ја ослободил од ориенталното ропство длабоко почитуваната земја која веќе доста била хеленизирана и која сега била зрела за припојување во хеленската империја која тој ја создавал“.[13] (истакнатото наше – Р.М.).

Но, и Артур Вајгал, исто како Фанула Папазоглу, не може да прифати дека мешањето на народите се одвивало помеѓу Македонците и Персиј­ци­те, и покрај тоа што таканаречените извори за македонската античка исто­рија го потврдуваат тоа. Вајгал се повикува на Аријан и на Куртиј Руф, но во натамошното негово излагање, едноставно, Македонците се преобра­зу­ваат во Хелени. Тој пишува: „Но, и Аријан и Куртиј, двајца автори кои ја споменуваат молитвата, кажуваат дека сојузот на душите бил помеѓу Маке­донците и Персијците“.[14] А веќе на следната страница додава: „…во овој мировен договор кој во оваа источна половина на земјата бил осигу­ран со братството по оружје на Хелените и Персијците“.[15] (истакнатото наше – Р.М.).

[1] Наде Проева, редакторска белешка во: Пјер Карлие, Демостен, цит. дело, стр. 214.

[2] Пјер Бриан, Александар Велики, цит. дело, стр. 21.

[3] Исто, стр. 31-32.

[4] Веле Алексоски, Вистината за Македонија низ француската историографија, Мати­ца македонска, Скопје, 1993, стр. 10.

[5] Наде Проева, Историја на Аргеадите, Графотисок, Скопје, 2004, стр. 284.

[6] Јустин, Филиповата историја, цит. дело, стр. 117.

[7] Фанула Папазоглу, Историја на хеленистичкиот период, цит. дело, стр. 88.

[8] Исто, стр. 108.

[9] За ова да се види: Наде Проева, Студии за античките Македонци, Macedonia Prima, Охрид, 1997, стр. 44.

[10] Фанула Папазоглу, Историја на хеленистичкиот период, цит. дело, стр. 176.

[11] Исто, стр. 177.

[12] Артур Вајгал, Александар Македонски, цит. дело, стр. 210.

[13] Исто, стр. 247

[14] Исто, стр. 403.

[15] Исто, стр. 404.

(Подготвил: Д. Г.)