Со оглед на присвојувањето на св. Кирил и Методиј, а оттука и на св. Климент и Наум од страна на бугарската историја, сето тоа поврзано со негирањето на македонскиот јазик како јазик што има историски корен (оттука и „македонски јазик 2“ во фрнацускиот предлог), во неколку продолженија, ексклузивно ќе го објавиме овој најнов научен труд на проф. Атанасовски, експерт за периодот што го засега оваа материја.
Пишува: Проф. д-р Александар АТАНАСОВСКИ
Солунските браќа св. Кирил и Методиј во светската историографија и книжевност се прифатени како творци на словенската азбука и писменост, ширење на христијанството и христијанската богослужба на словенски јазик. Нивната дејност била менторирана и спонзорирана од владата на Источната Римска империја (т.н. Византија) и затоа на таа дејност се гледа како на мисионерска работа за интересите на византискиот двор.
Покрај ова во последните неколку децении, крајот на XX и почетокот на XXI век, историчарите и лингвистите, а посебно политичарите од соседната држава Бугарија, како и некои политичари од нашата држава (Р. Македонија), дејноста на св. Кирил и Методиј сакаат да ја прикажат како дело на средновековната бугарска држава, а на јазикот и книжевноста да им дадат бугарски атрибути и со тоа да докажат дека Бугарија е „најзаслужна“ за ширењето на словенската=(бугарската) книжевност и богослужба, обидувајќи се дури да докажат дека Кирил и Методиј биле „Бугари“. Со овие тези политичарите (бугарски, а дел и „наши“ македонски) сакаат да докажат дека „македонскиот јазик е дијалект на бугарскиот и дека првин настанал бугарскиот јазик, а од него се одвоил „македонскиот“, поточно кажано, македонскиот јазик имал „бугарски корени“. Сето тоа се прави под превезот на „некаква заедничка историја“ со цел покрај јазикот да се негира и македонскиот народ, т.с. македонскиот идентитет.
Имајќи го во предвид сето тоа, решивме во продолжение уште еднаш отворено и со историски аргументи да се осврнеме на потеклото и карактерот на дејноста на св. Кирил и Методиј.
За животот и дејноста на св. Кирил и Методиј се напишани стотици поголеми и помали дела . Сите тие дела се темелат врз изворните податоци од Пространите житија (Панонските легенди) на св. Кирил и Методиј, напишани од нивни ученици, нивните похвални слова, Италијанската легенда, Пространото Климентово житие, Краткото Кирилово житие, Солунската легенда, делото на Црноризец Храбар „За буквите“, како и повеќе други словенски, грчки и латински извори.
Сите досегашни истражувачи на животот и делото на св. Кирил и Методиј се согласни дека тие биле родени во Солун од мајка Марија и татко Леон (Лав). Нивниот чесен род бил познат „на царот и на целата Солунска област“. Татко им Лав извршувал друнгарска должност под власта на стратегот на Солунската тема.
Семејството на Лав и Марија се состоело од „седум деца“ од кои најмлад бил Константин – Кирил. Од изворните податоци не може да се заклучи дали брат му Методиј бил најстар од сите деца или бил најстар од машките деца. Зашто од Похвалното слово за Кирил се дознава дека тој имал повеќе „браќа и сестри“. Токму затоа истражувачите на Кирило-методиевата проблематика разликата во годините ја провлекле од 7 до 17 години. За Константин – Кирил се знае дека кога умрел во Рим 869 година имал 42 години и според тоа како година на неговото раѓање е утврдена 827 година. Додека за постариот брат Методиј се знае само дека умрел во 885 година, па истражувачите годината на неговото раѓање ја поставуваат од 810-815 година, па се до 825 година.
Како и да е, во времето кога биле родени св. Кирил и Методиј, Солун бил далеку од бугарската држава, поточно границата помеѓу Византија и Бугарија се наоѓала кај Софија и во Солун и околината не живееле Бугари туку „Словени“ кои што бугарските историчари неаргументирано ги нарекуваат „бугарски Словени“. Таква категорија и такво име на народ не постои во историјата.
Покрај проблемот со годините на раѓањето, полемика предизвикало и прашањето за народноста на св. Кирил и Методиј. Притоа проучувачите на Кирило-методиевската проблематика се поделиле главно во четири групи. Едните ги сметаат нивните родители за Словени, други за Грци, трети дека по татко се Грци, а по мајка Словени и четвртите-претежно бугарски истражувачи, „словенското“ потекло го изедначуваат со „бугарско“ и ги сметаат за Бугари (бугарски Словени) .
Најголем број приврзаници има првата теорија, а меѓу нив ја издвојуваме мислата на големиот византолог Ф. Успенски кога навел дека „не би можела да се разбере дејноста на Кирил и Методиј ако не се смета дека се по потекло Словени“. Тоа што во Панонските легенди не е јасно означено потеклото на Кирил и Методиј не би требало да значи дека со тоа се сакало да се прикрие нивното евентуално грчко потекло, зошто од овие извори јасно може да се види дека тие припаѓале во редот на византиските словенски мисионери кои својата дејност целосно ја свртеле во полза на словенските народи. Но, ако внимателно се прочитаат Панонските легенди на неколку места авторот зборува за „нашиот род“, „нашиот учител и наставник“, а бидејќи авторот на Панонските легенди бил од словенски род, со тоа јасно го потенцирал нивното словенско потекло. За словенско потекло на Методиј станува збор и во еден извадок што се однесува на покрстувањето на Каринтијците (Карантанците) каде што се вели: „…Извесно време по него дојде еден Словен од пределите на Истра и Далмација по име Методиј, кој што ја нашол словенската азбука, тој ја исполнувал божествената служба на словенски јазик и станал причина да се изостави латинскиот јазик„.
Приврзаниците на втората теорија, за грчкото потекло се потпираат на податокот од Меморандумот на Салцбуршката архиепископија до папата Јован VIII во кој Методиј е означен како „некој си Грк“ (quidam Graecus Methodius). Но, овој податок ја означува неговата државничка припадност (поданство) на многународносната византиска држава, а не народносната припадност.
Тезата за грчкото потекло на мајката Марија се базира на податок што му го соопштил еден атонски монах на рускиот поклоник Арсениј Суханов во XVII век.
Последното гледиште, за бугарското потекло на Кирил и Методиј се темели на податоците што се содржат во Краткото кирилово житие или Успение Кирилово , во кое се наведува дека Кирил бил „по род Бугарин“, всушност во постарите ракописи на тоа житие стои дека по род бил Словен. Во подоцнежните преписи словенското потекло било заменето со бугарско, бидејќи тие преписи настанале во периодот на Османлиското владеење на Балканскиот полуостров и тоа означува верска припадност, а не национална. Впрочем во текстот на житието авторот јасно посочува дека Кирил кога пошол на Брегалница „нашол од словенскиот народ некои покрстени, а дел од нив покрстил и им напишал книги на словенски јазик“.
Вториот извор е Солунската легенда. Но, како што може да се забележи во текстот податоците повеќе се однесуваат на дејноста на Кирил Кападокиски, бидејќи на него татковина му била Кападокија, а само последниот пасус може да се доведе во врска со Константин Кирил, но и тоа не е сосема сигурно.
Методиј како најстаро (прво) машко дете во семејството, според средновековната традиција бил предодреден да го следи патот на неговиот татко. Тој со своето „крепко тело“, бистрина и усвоените воени вештини, уште од млади години почнал да стекнува воена слава. Според вестите од Пофалното слово на Кирил и Методиј, Методиј бил добар воин. Додека пак, според вестите од „Вистинската повест за Кирил и Методиј“, последниот уште во времето на императорот Теофил „станал познат во царскиот двор“ во Цариград со своите воени подвизи. Затоа бил повикан во Цариград од каде што по извесно задржување бил испратен да дејствува „како војсководач во пределите што се граничеле со бугарскиот народ“.
Во времето на императорот Михаил III (842-867) Методиј бил удостоен со војводски чин, а потоа назначен и за управник на словенското кнежевство. Во врска со тоа во Методиевото панонско житие се вели:
„Најпосле, кога царот дозна за неговата бистрина, му даде да управува словенско кнежевство….“. Овие вести се потврдуваат и од податоците во Методиевото проложно житие, каде што се вели: „царот го имаше него секогаш пред себе и кога беше на 20 години го постави него за кнез на Словените“.
Врз база на овие податоци истражувачите на Кирило-методиевската проблематика до сега не успеале со сигурност да ја одредат местоположбата на Методиевото словенско кнежевство, како и да дадат одговор на прашањето за времето кога истото го управувал. Истражувачите на првото прашање досега се поделиле на пет групи и тоа: дека тоа кнежевство се простирало во рамките на Стримонската склавинија, на територијата на Тесалија, во рамките на Солунската тема, во Епир и во областа Витинија во Мала Азија.
Расположливите податоци од другите извори, кои во извесна мера ги дополнуваат и конкретизираат податоците од Методиевото панонско и проложното житие, сепак ни овозможуваат да ја прифатиме тезата дека Методиевото словенско кнежевство се наоѓало на север од Солун, т.е. дека ја опфаќало Стримонската склавинија, чиешто јадро го сочинувале струмичко-брегалничките краишта. Овие македонски краишта биле од големо воено-стратегиско значење за Византиската империја, зашто биле тесно поврзани со градот Солун. Тие краишта биле испресечени со повеќе клисури, а патиштата на бугарските војски, кои што се стремеле кон градот Солун можеле најдобро да се затворат токму во овие клисури.
Овие предели биле загрозени при крајот на владеењето на бугарскиот хан Пресијан, кој што во 836/7 се спуштил по долината на р. Места за да ги потчини или поточно да и помогне на Византија да ги смири Смолјаните. Кон истото тоа време 836/7 година изворите регистрираат обид на бугарскиот хан Пресијан да ги потчини Смолјаните. Во врска со што се наведуваат податоците од еден натпис крај Филипи. Петар Мутафчиев и Васил Златарски тоа бугарско раздвижување го прикажуваат како реакција на присуството на византиската армија во тие простори и дека целта била да се „присоединат Смолјаните кон бугарската држава“.
Натписот е јасен и конкретен „Од Бога (поставениот) кнез Пресијан го испратил кавханот Исбул, откако му дал одбрана војска и боилите … и канот боила колубар и кавханот против Смолјаните“. Бугарските историчари Мутафчиев, Златарски, Божилов, Ѓузелев, се на мислење дека оваа бугарска експедиција била испратена „да им помогне на Смолјаните во борбата против Византија и да ги откинат териториите западно од Струма од Византија и ги присоединат кон Бугарија. Зборот „против“ Смолјаните тие го преведуваат „кај Смолјаните“. Нешто пореален е Д. Дечев, кој што е на мислење дека целта на експедицијата била да „ја потчинат област на Средна Места (Неврокопско-денешно Гоце Делчев) и оттаму да се спушти кон земјите меѓу долните теченија на Места и Струма. И П. Ников го дели мислењето на Дечев, дека целта била да се потчинат Смолјаните на бугарската држава. Инаку Ников го корегира Златарски кој го датира походот 10 години подоцна во 847 година и смета дека походот бил во 837 година. По извесен престој, бугарските војски се повлекле на север.
(продолжува утре)
