Репортажа на ЈАНЕВСКИ од ЛЕРИН, ВОДЕН и СОБОТСКО, посветена на ЗАЕВ, ДИМИТРОВ и БОШЊАКОВСКИ: Тргнавме по Грци, од секој агол излегуваат Македонци и македонски јазик! (2)

Пред осум години, со колегата Дарко Андоновски отпатувавме во Лерин, Воден и Соботско со цел да направиме економска репортажа од овие три места за тоа како економската криза ја погодува Грција. Немавме цел да бараме Македонци, ниту да правиме политичко-етнички репортажи. Сакавме да видиме како живее обичниот просечен Грк погоден од економската должничка криза.

Бргу се покажа дека тоа едноставно не е можно. Доволно беше некој да не чуе на кој јазик разговараме меѓу себе, да го види автомобиллот и работата тргнуваше во друг правец. 

Овие осум години стари репортажи му ги посветуваме на тимот Заев-Димитров-Бошњаковски за кои Македонците во Грција се „одредена категорија луѓе“, а нивнот јазик ние не сме смееле да го одредуваме зашто ќе сме мешале во внатрешните работи на Грција Ете, и јас и другиот Дарко не сакавме да бараме Македонци и македонски јазик во Грција, ама во овој дел од јужниот ни сосед, тие едноставно се појавуваа и извираа од секој агол. Што да правиме…! Впрочем, еве го второто продолжение од овие репортажи.

Дарко Јаневски

Грците со плата и пол повеќе за Велигден и Божиќ

Официјално Грција има долг од 350 милијарди евра кој наредната година година ќе се зголеми на 160 отсто од нејзиниот бруто домашен производ. Но, информации за животот во Грција главно ни стигнуваат од Атина и Солун. Како изгледа животот во во помалите места, пред се тие во кои има Македонци – Лерин, Воден и Соботско?

Нашиот пријателот од Воден ни раскажува дека негов роднина работи во државната администрација и имал околу 1.300 евра нето плата која сега е пониска за околу 100 евра. Тоа е една од последиците на кризата. На истото работно место, во РМ се добива меѓу 20.000 и 25.000 денари. Од друга страна, за последниот Божиќ била исплатена вообичаената 13-та плата

Крај патот од Лерин кон Воден забележуваме бројни сончеви колектори, како и плантажи со овошје покриени со црна мрежа која го одбива сонцето, но и ги штити насадите од град. Не треба многу за да се заклучи дека сето тоа е направено со пари од фондовите од Европската унија. Воден делува многу поразлично од Лерин. Побогато, построго, посовремено, со побрз живот, за разлика од Лерин кој делува поориентално. Фасадите на куќите се посвежи и подновениот дел од градот зафаќа многу пошироко подрачје од тесниот центар. Тоа што веднаш станува јасно е дека за разлика од Лерин, во Воден е речиси невозможно да се најде паркинг место за автомобил. Првиот пат, барајќи место речиси излеговме надвор од градот, доаѓајќи до еден ресторан од каде се пружа неверојатна панорама кон ширината на Солунското поле. Се враќаме назад и паркираме пред еден локал за играта на среќа – лото. Внатре, продавачот, живо дискутира со еден гостин. Го прашуваме дали е во ред ако се паркира овде, но со Гркот не можеме да се разбереме. Тоа што сфаќаме е дека ако го оставиме автомобилот на тоа место, може лесно да добиеме казна. Излегуваме надвор и додека се мислиме што да правиме, гостинот во локалот кој се објаснуваше нешто со продавачот и делуваше незаинтересирано за нас, излегува надвор и ни вели на македонски: ‘Не паркирајте тука, ќе ве казнат. Одете понатаму, најдете место и вратете се. Ќе ве чекам да се напиеме пиеме по едно кафе и да поразговараме.’

‘ВИЕ СРБИ ЛИ СТЕ?’

Се смее на нашата изненаденост. ‘Татко ми беше голем Македонец’, ни вели. ‘Имам роднини во Скопје. Одете, и еве во оној локал од другата страна, дојдете за десетина минути’, додава и заминувајќи уште еднаш воздивнува: ‘Ех, мојот татко!’ Се оддалечуваме со намера да се вратиме како што ни порача, но потоа веќе не можевме да ја најдеме улицата каде што се разделивме. Во меѓувреме, здогледуваме слободно место во една споредна уличка, меѓу две згради. Токму таму каде што завршува слободно место, на дрвено столче седи еден старец. Сигурно е далеку над 70 години. Се приближуваме кон него и со рацете се обидуваме да прашаме за паркинг местото. Додека го чекаме одговорот, разговараме меѓу себе. Тогаш и тој ни се обраќа на македонски. За половина час, тоа е третиот човек во Воден со кого случајно ‘скршивме’ по некој збор, а веќе втор Македонец. Се вика Никола, односно Николас, мајка му се викала Марија, а татко му Марко. ‘А, вие Срби ли сте?’, не прашува шеретски гледајќи не под око. ‘Татко ми 15 години беше во Бугарија’, неврзано додава. ‘А, Марија и Марко грчки имиња ли се?’ го прашувам. Пак погледнува кон нас и вели: ‘Јас не знам за ништо друго освен за Грција и за грчко. Но, ова е Македонија’, вели. Не ни изгледа полезно со него да отвораме муабет за националностите на Балканот, но и за економската криза во Грција. Го оставаме и заминуваме. Конечно се снаоѓаме за автомобилот и сега може да влеземе во првиот маркет за да ги разгледаме цените. Килограм свинско месо е околу 5,30 евра, што не ни изгледа многу скапо. Толку е и во Скопје. Сирењето и кашкавалот се речиси двојно поскапи, како и сувомеснатите производи. Во фрижидерот има и некаква мортадела која чини 9 евра за килограм, а останатите слични производи се значително поскапи и не ги ни разгледуваме. Другата вообичаена храна е поскапа од кај нас за најмалку 20-40 отсто. Купуваме стограмско чоколадо на Нестле за да си го кренеме шеќерот и го плаќаме едно евро и некој цент повеќе, но затоа исто толку плаќаме и за неверојатно ситно парче баклава кое, убаво спакувано, стои крај касата заедно со фабрички спакуваниот кадаиф.

ИМА И НЕМА ПАРИ

Оттаму одиме во продавница за спортска облека во која се е на расподажба. Продавачот и неговата сопруга, очигледно сопственици, се Грци, но сепак од нив некако разбираме дека сите цени се намалени зашто во последно време прометот е опаднат. Дали низ цела Грција е така? Не е библискиот потоп, но е далеку од сјајно, дознаваме. Сепак, ова се само првите години од кризата. Се обидуваат да ни продадат ‘пума’ тренерки кои чинеле 75 евра, а сега се 50. Подоцна дознаваме дека многу жители на Воден купуваат поефтина и подобра спортска облека во нашата земја и дека би било лудост ние да правиме обратно. Бараме кафуле каде ќе може да седнеме и да се сретнеме со еден наш пријател, Македонец, кој живее на неколку километри од Воден. Ги има многу, но се полупразни, иако работното време е завршено. Се мислиме дали да избереме според убавината на келнерката или ентериерот на кафулето, на крај наоѓаме некое средно решение и го нарачуваме можеби петтото кафе тој ден, кое и овде, како и во Лерин, чини 2,5 евра. Доаѓа пријателот, а тој пие свежо исцеден сок од портокал кој чини колку и кафето. Упатен е во трговијата со земјоделски производи и се обидува да ни направи паралела меѓу Грција и Македонија.

‘Овде вкупниот промет опаѓа што значи дека кај народот има помалку пари отколку порано. Во Република Македонија работата оди добро, но таму е проблем што ако се обидете да тргувате на големо, секој настојува да не ви плати и понекогаш мора да се тужите. А, отидовте ли на суд, сметајте дека сте заглавиле’, вели нашиот пријател чиј впечаток е дека во Грција, до правдата се доаѓа полесно. Иако, во последно време и тука се отвораат проблемите во судството и со корупцијата. Негов роднина работи во државната администрација и имал околу 1.300 евра нето плата која сега е пониска за околу 100 евра. Тоа е последица на кризата. На истото работно место, во нашата земја, се добива меѓу 20.000 и 25.000 денари. Од друга страна, за последниот Божиќ била исплатена вообичаената 13-та плата и пензија, а за Велигден Грците добиле по 50 отсто од платата, односно пензијата. Тоа прилично не изненадува бидејќи низ светот се шири приказната за ‘стравичните’ откажувања на граѓаните од оваа земја во однос на привилегиите што дотогаш ги имале. Да бидеме искрени, ние во Република Македонија би биле среќни да сме во економска криза при која за двата најголеми верски празници би добиле вкупно плата и половина повеќе. ‘Точно е, што се чудите. Во Грција и има пари и нема пари. Како за што’, вели тој и се смее.

АФЕРИМ ЗА ПАПАНДРЕУ

Онака, за себе, заклучуваме дека без оглед на се, Грција во овој момент ја води паметен премиер. Свесен е дека Запад не смее да ја жртвува неговата земја заради угледот на еврото и заради парите што банките на западните земји можат да ги загубат, па едноставно спроведува економски реферми трудејќи се тие да не бидат исклучиво со стегање на ременот на обичниот граѓанин. Кога и да му е тоа потребно, ако загусти, тука се немирите во Атина. Тоа очигледно е премиер кому ММФ мора да му даде пари, но не смее премногу да му наметнува рестриктивни мерки. И некако само по себе во главата ни се враќаат сликите од посетите на шефовите на ММФ на нашата земја, главно во времето на СДСМ, кога македонската политичка гарнитура беспоговорно прифаќаше економски реформи исклучиво на сметка на обичниот граѓанин. Од друга страна, баш би сакале да знаеме дали просечниот Германец знае дека додека неговата земја дава сериозни милијарди за да го санира грчкиот долг, во таа земја се делат плати повеќе за Божиќ и Велигден. Очигледно дека и политиката на развиените земји не е многу различна од таа на која ние сме навикнале – се труди граѓанинот да го третира како обична овца. Како и да е, аферим за Папандреу. За да се направи тоа што тој го направи – да земе 110 милијарди евра помош и при тоа, цел развиен свет да плаче над тоа како него му е тешко, истовремено да склучува аранжмани со ММФ, да бара нови пари од западните земји и на сето тоа, да дели подароци на своите сограѓани – треба повеќе од храброст. За разлика од неговиот претходник Караманлис, кој повеќе делуваше како пеливан, Папандреу, по се изгледа, навистина е ‘марка’. Прашање е дали со него на чело, Грците воопшто би дошле до ваква ситуација. Имаме мала пријатна расправија со нашиот пријател околу тоа кој да ја плати сметката, бидејќи тој смета дека сме му дошле на гости. Сака да не однесе до прочуените воденски водопади, да ни ги покаже другите убавини на градот, но јасно ни е дека тоа нема многу да ни помогне за да добиеме попрецизна слика за економската состојба на Грција и животот на обичниот граѓанин. Додека се уште сме во центарот на Воден, влегуваме во продавница за бела техника на еден негов близок, исто така Македонец, но продавачката не ни дозволува да снимаме. Излегуваме, седнуваме во автомобилот, го напуштаме можеби еден од најубавите градови во овој дел на Европа и му препуштаме пријателот да не одведе на патот кон Соботско.

(Продолжува)