Легендата на македонското револуционерно движење, Гоце Делчев, создал организација која не им простувала на предавниците, на развратниците и на нечистите жени, а тој лично повеќе сакал да се изведуваат терористички акции отколку да се крева востание, зашто знаел дека востанието значи смрт за илјадници невини луѓе
Дарко ЈАНЕВСКИ

 

Македонската организација немала милост кон предавниците. Гоце Делчев, како човек кој несомнено имал најголем авторитет, сеедно што денес многумина македонски историчари погрешно сметаат дека митот за него е создаден отпосле, а за османската власт тој бил само еден од бунтовниците, не бил исклучок од тој начин на постапување. Така, на пример, за периодот од почетокот од 1902 година, при обиколката на костурско, Славејко Арсов, охридски и преспански војвода, сведочел:
‘Делчев со четата постојано седеше во Загоричани (село во кое во 1905 година Грците извршиле еден од најгнасните злостори врз населението на овие простори, н.з.). Пред да се разделиме, на 27 февруари се собравме сите да поразмислиме што да правиме со познатиот шпион Трајан. Делчев зборуваше долго, ги објасни последиците од неговото дејствување и ползата ако се мавне час поскоро… Беше решено убиството да биде колку што е можно поефектно, ако е можно во самиот град Костур, за да се разбере дека тоа е народна казна. Делчев праша кој сака да се јави доброволно да ја изврши работата’.
Арсов се сеќавал дека за ликвидација на Трајан се јавил извесен Христо од Лерин, кој дури плачливо молел да му биде доверена задачата. Можел да го убие Трајан уште вториот ден, но тоа било надвор од градот и никој не ќе видел. Убиството требало да биде во центарот на Костур и така се случило, сеедно што на тој начин Христо се довел во опасност и при бегството загинал.
Не куртулил ни таткото на Трајан. За тоа, во своите спомени, раскажува Пандо Кљашев.
‘Аскерот го опколи Кономлади, ги претресе сите куќи и ништо не најде. За да го одвлечеме вниманието на аскерот, одлучивме да го нападнеме татко му на Трајана во селото Рула. Отидоа четници со Коте и Чакаларов и ја завршија таа работа… Чакаларов првпат пред четниците направи такво дело: го беше исекол на парчиња… Во меѓувреме, Чакаларов со Митре и некои лерински четници веднаш отишле во Кономлади и ги казниле со смрт двете жени кои не предадоа во Костур и уште една за развратниот живот, за опомена на сите слични жени’, опишува Кљашев.
Тој додава и дека доаѓањето на Делчев во костурско, убиствата и повлекувањето на аскерот влијаело дури и врз најмалодушните. Голем потрес предизвикало и убиството на гркоманот Карамачо кој бил ликвидиран среде Загоричани, пред да дојде Делчев. Фактот што ликвидаторот на Карамачо не бил казнет, покажува дека по доаѓањето, Делчев се согласил со ликвидацијата.

КАКО КОКОШКА

По неговото заминување, четата на Марко Лерински ликвидирала и двајца свои членови кои присвојувале пари од организацијата за себе, а го убиле човекот кој ги разоткрил и се заканал дека ќе ги каже. Било организирано ноќно судење, откако претходно предавниците биле извлечени од дома. Пресудата била смрт, а егзекуцијата со нож, за да не се троши куршум и да не се крева врева. Христо Сиљанов, сведок на настанот, во ‘Дневникот на еден четник’ раскажува за случката:
‘Славко ги заврте ракавите, мислиш му претстоеше да заколе кокошка и со вооружи со ножот на Кице, веќе измачкан со крвта на Бардак. – Убијте ме со куршум, простенка плачливо учителот. – За таков како тебе, не си ги трошиме куршумите, одврати некој. Го застанаа над самата дупка. Славко со левата рака му ја фати косата одзади, а со другата му го поднесе ножот кон грлото. Се слушна смртен вик и со еден скок, целото тело на учителот, недоклано, се стрмоглави со главата надоле во дупката. Славко едвај успеа да му нанесе уште еден, два удари во главата… Враќајќи се кон колибата, седнавме да ги пречекаме Кице, Дино и Темелко: тие се симнале до реката за да ја измијат крвта од рацете и ножовите. Се враќаа бучно, прераскажувајќи подробности за екзекутирањето на Бардакот’.
Сиљанов забележал и дека пред смртта, осудениот побарал од војводата Марко да не биде убиен со нож, туку да му дадат пиштол и да оди во Битола каде би го ликвидирал валијата, при што и самиот би загинал. ‘Доцна е веќе’, му одговорил војводата.
‘Штом го слушна тоа, Кице моментално замавна со ножот и ја откина главата од трупот. Но трупот го повлече со себе Динето и почна да скока наоколу. Се стрчаа по него неколкумина со ножовите. Трупот беше довлечкан до дупката и фрлен внатре. После – главата’, ги опишува Сиљанов моментите на ликвидација на вториот осуден на смрт од организацијата.
За начинот на справување со предавниците и односот на Делчев кон тоа, раскажува и Михаил Герџиков. Во своите спомени, тој го опишува настанот кога во Мало Трново ги собрал сите чорбаџии барајќи од нив да го помогнат делото. Средбата единствено ја одбил најбогатиот, Анегности Ѓаков.

‘Овој неранимајко да си оди, инаку ќе му ја скршам главата’, му порачал чорбаџијата на Герџиков. Иста вечер Ѓаков бил убиен, но убиството кренало голема врева.
‘Роднините на Анегности барале од Егзархијата и таа ја известила бугарската влада дека Револуционерната организација го убила најголемиот Бугарин во Одринско, ‘таткото на сиромасите’. Владата го поставила прашањето пред ЦК, а последниот ме опомена. Меѓутоа, за мене беше важно тоа што ќе кажеше Делчев. Со него се сретнав и од неговата уста слушнав по тоа прашање да не му обрнувам внимание на Централниот комитет. За мене Делчев бе{е голем авторитет и кога тој ја одобри мојата постапка се смирив’, раскажува Герџиков.

РАЗВРАТОТ ВО КОНОМЛАДИ

Во тоа време, ВМРО и самиот Делчев посебно внимавале на моралот. Поради тоа, строго го казнувале секој разврат. При престојот на Делчев во Кономалди, Сиљанов ја забележал и следната случка.
‘Тука во Кономлади се’ беше создало едно легло на разврат во кое бргу потпаѓаа и мажите и жените. Некои жени беа опасни поради љубовни врски со Турците’, раскажува Сиљанов.
Според него, Гоце решил да ги вразуми луѓето и да му стави крај на развратот. Кај него доаѓале на исповед, како што опишува Сиљанов, ‘грешници, бесни мајки и сопруги и бараат утеха за себе и казна за врските на своите синови и мажи’.
‘Некоја Лена, млада и неопислива убавица, заведувала млади момчиња и шеесетгодишни старци, ги гоштевала тајно турските бегови и добивала од нив скапи подароци. Некоја Риса, миловодна невеста на заминат во странство јунак, добродушна. но болна и ненаситна, имала голема слабост кон четниците и со не еден од нив имала авантури. Некоја Митра одржувала врски со Турците од Костур и им ги оддавала комитските тајни’, запишал Сиљанов.
Еден ден, му раскажувале другарите, вратата од собата во која се наоѓал Делчев се отворила и влегла една баба. ‘Што има?, ја прашал тој.
– Аман од…!, рекла таа.
– Многу ли го има?, прашал Делчев.
– Многу, цело село, и мојот маж си има!, рекла бабата и заминала.
Според Сиљанов, казната за разврат било тепање, понекогаш до помодрување, додека за оние кај кои ќе се утврдело дека истовремено вршат разврат и предавство, следела егзекуција. Гоце така постапил и во овој случај, па наредил неколку егзекуции.
Посебен проблем биле четниците кои по влегувањето во некое село фрлале око на локалните убавици. Делчев не го толерирал тоа, сфаќајќи дека на тој начин го навлекува бесот на мажите од тој крај, кои во такви случаи полесно се решавале на предавство.