Барт ЕРМАН

Минатата недела имав долг разговор со една од моите умни студенти, студентка од прва година, која беше израсната во христијански контекст, но имаше сериозни сомневања предизвикани во голем дел од тешкотиите што таа ги имаше да разбере како може да има страдања во свет контролиран од сезнаен и семоќен Бог. Јас природно реагирав на прашањето, бидејќи затоа и јас ја напуштив христијанската вера.

Многумина ме прашуваат за таа транзиција и поминаа пет или шест години откако долго не разговарав за тоа на блогот. Единствен пат кога долго зборував за тоа е во мојата книга „Божјиот проблем: Како Библијата не успева да одговори на нашето најважно прашање – Зошто страдаме“ (Оксфорд Универзитет Прес, 2008). Еве како дискутирам таму, малку едитирано. (За ова ќе бидат потребни неколку објави)

******************************

Мислам дека знам кога страдањето почна да ми станува „проблем“. Тоа беше додека сè уште бев верник христијанин – всушност, тоа беше кога пастирував во баптистичката црква Принстон во Њу Џерси. Не беа страдањата што ме погодуваа и со кои се обидував да се справав главниот момент што го поттикна моето прашање – неуспешни бракови, економски тешкотии, самоубиство на син тинејџер. Тоа беше всушност нешто што се случуваше надвор од црквата, во академијата. Во тоа време ја пишував мојата докторска дисертација и – покрај работата во црквата – предавав со скратено работно време на Универзитетот Рутгерс.

Еден од часовите што ги држев таа година беше нов за мене. Пред ова главно предавав курсеви за хебрејската Библија, Новиот завет и списите на Павле. Но, од мене беше побарано да предавам курс наречен „Проблемот на страдањето во библиските традиции“. Ја поздравив можноста затоа што ми се чинеше дека е интересен начин да се пристапи кон Библијата, со испитување на различните одговори дадени од библиските автори на прашањето зошто има страдање во светот, особено меѓу Божјиот народ.

Тоа беше моето верување тогаш, и продолжува да биде мое верување сега, дека различни библиски автори имаа различни решенија за прашањето зошто Божјиот народ страда: некои (како што се пророците) мислеа дека страдањето доаѓа од Бога како казна за гревот; други мислеа дека страдањето доаѓа од Божјите космички непријатели, кои нанесоа страдање токму затоа што луѓето се обидуваа да го прават она што е исправно пред Бога; други мислеа дека страдањето доаѓа како тест за да се види дали луѓето ќе останат верни и покрај страдањето; трети мислеа дека страдањето е мистерија и дека е погрешно дури и да се запрашаме зошто Бог го дозволил тоа; четврти мислеа дека овој свет е само необјаснив хаос и дека треба да „јадеме, пиеме и да бидеме весели“ додека можеме. И така натаму.

Ми се чинеше дека еден од начините да се види богатата разновидност на библиското наследство на Евреите и христијаните е да се види како различни автори одговориле на ова основно прашање за страдањето.

За часот што го имав, студентите се подготвија со многу читање низ Библијата за овој проблем, како и популарни книги кои зборуваат за страдањето во современиот свет, на пример класиката „Ноќ на Ели Визел“, која ги опишува неговите ужасни искуства во Аушвиц како тинејџер, многу популарната книга на рабинот Харолд Кушнер „Кога лошите работи им се случуваат на добрите луѓе“, и многу помалку прочитаната, но темелно трогателната приказна за Јоб, препишана од Арчибалд Меклиш, во неговата драма Џ.Б.

Го започнав семестарот со тоа што им го изложив на студентите класичниот „проблем“ на страдањето и објаснувајќи што значи техничкиот термин „теодиција“. „Теодиција“ е збор измислен од еден од големите интелектуалци од седумнаесеттиот век, Готфрид Вилхелм Лајбниц, кој напишал долга расправа обидувајќи се да објасни како и зошто може да има страдање во светот ако Бог е моќен и го сака апсолутното најдобро за луѓето. Терминот се состои од два грчки збора: теос, што значи „Бог“ и dikē, што значи „правда“. Теодиција, со други зборови, се однесува на проблемот како Бог може да биде „праведен“ со оглед на фактот дека има толку многу страдања во светот што тој го создал и кој наводно е суверен над него.

Како што филозофите и теолозите разговараа за теодиката низ годините, тие смислија еден вид логичен проблем што треба да се реши за да се објасни страдањето во светот. Овој проблем вклучува три тврдења кои се чини дека сите се вистинити, но ако се вистинити се чини дека се контрадикторни едни со други. Тврдењата се овие:

Бог е семоќен.

Бог е сељубив.

Има страдање.

Како може сите три да бидат вистинити одеднаш? Ако Бог е семоќен, тогаш тој може да прави што сака (и затоа може да го отстрани страдањето). Ако тој е полн со љубов, тогаш очигледно го сака најдоброто за луѓето (и затоа не сака тие да страдаат). А сепак луѓето страдаат. Како може да се објасни тоа?

Некои мислители се обидоа да го негираат едното или другото тврдење. Некои, на пример, тврдат дека Бог не е навистина моќен – ова е на крајот одговорот даден од рабинот Кушнер во неговата книга „Кога лошите работи им се случуваат на добрите луѓе“. За Кушнер, Бог сака да може да интервенира за да го прекине вашето страдање, но неговите раце се врзани. И затоа тој е тој што стои покрај вас за да ви ја даде потребната сила да се справите со болката во вашиот живот, но тој не може да направи ништо за да ја спречи болката.

За другите мислители постои ограничување на моќта на Бог и, всушност, тоа е начин да се каже дека Бог не е навистина Бог.

Други тврдат дека Бог не е полн со љубов, барем во која било конвенционална смисла. Ова е повеќе или помалку гледиште на оние кои мислат дека Бог е виновен за страшното страдање што го претрпуваат луѓето – став што изгледа близок до она што го тврди Ели Визел, кога го изразува својот гнев кон Бог и го прогласува за виновен за начинот на кој се однесувал кон неговиот народ. Други, пак, се противат и тврдат дека ако Бог не е љубов, тој повторно не е Бог.

Има некои луѓе кои сакаат да го негираат третото тврдење; тие тврдат дека навистина нема никакво страдање во светот. Но, овие луѓе се во екстремно малцинство и никогаш не биле многу убедливи за повеќето од нас, кои претпочитаат да гледаат на светот како што е, отколку да ги криеме главите во песокот како ноеви.

Ќе продолжам следниот пат од тука. (Можеби ќе сакате да се воздржите да ни објасните на сите зошто има страдање додека не завршам со темата; во тој момент ќе ве прашам што мислите вие самите)

Повеќето луѓе кои се борат со проблемот сакаат да кажат дека сите три тврдења се вистинити, но дека постои некаква олеснителна околност што може да го објасни сето тоа. На пример, според класичното гледиште на пророците од хебрејската Библија, како што ќе видиме нашироко во следните неколку поглавја, Бог секако е моќен и е љубов; една од причините за страдањето е затоа што неговиот народ го прекршил неговиот закон или тргнал против неговата волја, а тој им носи страдање за да ги принуди да се вратат кај него и да водат праведен живот. Овој вид објаснување функционира добро се додека нечестивите се тие што страдаат. Но, што е со злите кои напредуваат, додека оние што се обидуваат да го прават она што е исправно пред Бога се опфатени со бескрајна болка и неподнослива беда? Како се објаснува страдањето на праведниците? За тоа треба да се користи друго објаснување (на пример, дека сето тоа ќе биде направено токму во задгробниот живот – гледиште што го нема кај пророците, туку кај другите библиски автори). И така приказната продолжува.